Behruzbek Hamidov
Bizning butun hayotimiz, muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklarimiz aql bilan shakllanadi. Ammo miyaning barcha variantlari va sozlamalari inson uchun foydali emas. Ba’zilar shunchaki yo’lni to’sib qo’yishadi.
Omon qolish strategiyalari
Miya tomonidan sukut bo’yicha bajariladigan funktsiyalar insonning shaxsiy fazilatlari emas. Har bir inson, uning fe’l-atvoridan qat’i nazar, bunday munosabatlarga ega, chunki ular ajdodlarimiz yovvoyi tabiatda omon qolish davrida shakllangan. U yoki bu xatti-harakatlarning sabablarini bilish atrofingizdagi odamlar bilan ham, o’zingiz bilan ham yaxshi munosabatlar o’rnatishga imkon beradi.
Aql nazorat ostida
Bu sozlamalar qadim zamonlarda, ov qilish, yig’ish va yirtqichlardan himoya qilish paytida juda samarali bo’lgan. Ammo hozir, biz o’z vazifalarimizni bajarishni, biznes yuritishni yoki hayotdan to’liq zavqlanishni istasak, munosabatlar faqat yo’lda bo’ladi. Keling, ularni batafsil ko’rib chiqaylik.
- Inson miyasi salbiy signallarni yaxshiroq sezadi, lekin ko’pincha ijobiylarni kam baholaydi.
Qadimgi odam doimo xavfni kutishi va unga tezda javob berishi kerak edi. Yirtqich hayvonlar, do’stona qabilalar, tabiiy ofatlar va yana ko’p narsalar – yovvoyi tabiatda tahdidga e’tibor bermaganlar o’lishadi.
Insonning yashash sharoitlari uzoq vaqt oldin o’zgargan, ammo munosabat hali ham amalda va faqat zarar keltiradi. Salbiy narsalarni ortiqcha baholash, agar ishlamasa, quyidagilarga olib kelishi mumkin:
- doimiy tashvish hissi;
- arzimas narsalar haqida tashvishlanish;
- rivojlanish uchun yangi imkoniyatlar paydo bo’lganda shubha va ehtiyotkorlik;
- sizni yoqtiradigan yoki siz bilan hamkorlik qilishni xohlaydiganlarga ishonchsizlik;
- abadiy norozilik, yomon kayfiyat.
- Miya doimo diqqatni muhim vazifalardan to’satdan paydo bo’ladigan ishlarga o’tkazadi.
Kutilmagan narsa sodir bo’lganda, bizning miyamiz oldin bajarilgan vazifalarni darhol unutadi. “Focus switch” kutilmagan qo’ng’iroq yoki xabar, ko’chada ko’rinadigan g’ayrioddiy narsa, hatto tasodifiy fikr bo’lishi mumkin.
Ilgari bunday almashtirish omon qolishda katta rol o’ynagan. Odam paydo bo’lgan xavfga (masalan, yirtqichning butalar orasidan sakrab chiqishiga) tezda javob berishi va oldingi ishlar haqida o’ylamasligi kerak edi.
- Inson miyasi uchun xavfsizlik rivojlanishdan muhimroqdir
Ko’pincha biz oldinga siljishni, jismoniy yoki intellektual rivojlanishni xohlaymiz, lekin nimadir birinchi qadamni qo’yishimizga xalaqit beradi. Gap shundaki, qadimgi davrlarda o’rnatilgan xatti-harakatlardan har qanday og’ish o’limga olib kelishi mumkin edi va xavfsizlik har qanday mumkin bo’lgan taraqqiyotdan muhimroq edi.
Bundan tashqari, har qanday taraqqiyot uchun siz noqulayliklarga dosh berishingiz va biror narsani xavf ostiga qo’yishingiz kerak:
- jismonan rivojlanish uchun siz kuchlanishli mushaklardagi og’riqni engishingiz kerak;
- biror narsani o’rganish uchun siz o’zingizni muammoni sinchkovlik bilan tushunishga va ma’lumotni yodlashga majbur qilishingiz kerak;
- Agar siz o’z biznesingizni ochmoqchi bo’lsangiz, buzilish xavfi mavjud.
Aksariyat hollarda miya xavfsizroq va qulayroq narsani tanlaydi.
Izzattillo Islomov
