Behruzbek Hamidov
Boshlang’ich maktabda muvaffaqiyat kichik maktab o’quvchilarining aqliy qobiliyatlari qanchalik rivojlanganligiga bog’liq. Ba’zida intellektual muvaffaqiyatsizliklar ota-onalar yoki o’qituvchilar tomonidan ushbu muammoga e’tibor bermaslik tufayli yuzaga kelishi mumkin. Diqqat ko’pincha bilimga qaratiladi, uni olish qobiliyatiga e’tibor bermaydi. Ko‘pgina psixologlar o‘quvchining aql-zakovati kognitiv qobiliyatlarning rivojlanishiga bog‘liqligini ta’kidlaydilar. Keling, har birini batafsil ko’rib chiqaylik.
Diqqat
Boshlang’ich maktabga kirgan bola yangi faoliyat turini o’rganadi. Bu ko’proq konsentratsiyani talab qiladi. Siz nafaqat uni hozir nima qiziqtirayotganiga, balki hozir nima qilish kerakligiga ham e’tibor qaratishingiz kerak. O’qituvchining aytgani derazadan tashqaridagi qushdan muhimroqdir.
Kichik maktab o’quvchilarining e’tibori hali ham beqaror, shuning uchun o’qituvchi ularni hikoya yoki yorqin rasm yordamida qiziqtirishi kerak. To’rtinchi sinfga kelib, bola o’z e’tiborini jiddiy ishga qaratishi mumkin, ammo hali ham iroda etishmasligi mavjud.
Xotira
O’tmishga asoslanib, biz o’z hayotimizni qurishimiz mumkin. Xotira orqali tajriba keyingi avlodga o’tadi. Unga asoslanib, insoniyat rivojlanishda davom etmoqda. Chaqaloq uni qiziqtirgan narsani osongina eslab qoladi, lekin maktab o’quvchisi allaqachon harakat qilishi kerak.
Boshlang’ich maktabda xotira she’rlarni yodlash, rus tili qoidalari va takrorlash orqali rivojlanadi. Maktab o’quvchilarida aqlning rivojlanishi materialni tushunishga yordam beradigan yordamchi sxemalardan foydalanish orqali sodir bo’ladi.
Fikrlash
Agar inson faqat xotiraga ega bo’lganida, insoniyat taraqqiyotning ibtidoiy bosqichidan o’tmagan bo’lardi. Fikrlash taraqqiyotga erishish imkonini beradi. Talabaning tabiiy qiziquvchanligi ham muhimdir.
Boshlang’ich maktab o’quvchilarida tafakkurni rivojlantirish ular umumiy fikrlashni boshlashlari va nazariy bilimlar asoslarini yaratishlari uchun zarurdir. Maktabdan oldin bolalar o’zlari haqida o’ylashadi (yoz tezda tugaydi, lekin bolalar bog’chasida onani kutish uzoq vaqt). Endi insoniyat tomonidan shakllantirilgan fikrlash usullari borligini va ko’p voqealar ruhiy holatga bog’liq emasligini anglash vaqti keldi (yoz har doim 3 oy davom etadi va onam sizni bog’dan 6-8 soatdan keyin olib ketadi).
Tasavvur
Tafakkurning o’zi fizika va boshqa fanlar sohasida yangi g’oyalar, san’at ob’ektlari, ixtirolarning paydo bo’lishini kafolatlamaydi. Ijodkorlikka ta’sir qiladigan narsa tasavvurdir.
7-11 yoshli bola tasavvur qilishda, bastalashda zo’r bo’lib, ko’rinmas do’st va butun ertak dunyosini o’ylab topishi mumkin. Psixolog yoki o’qituvchining nazorati bo’lmasa, fantaziya nazoratdan chiqib ketishi mumkin, keyin bola qo’rquvni his qila boshlaydi yoki hatto o’z fantaziyalariga yopishib qolishi mumkin. Buning oldini olish uchun:
- musiqa darslari;
- chizish;
- she’r yozish va boshqa ijod turlari.
Nutq
1-4-sinf o‘quvchilarining so‘z erkinligi ko‘proq. Kichik maktab o’quvchilarining aql-zakovati ularga bayonot haqida o’ylashga imkon beradi, bola mos so’zlarni tanlay boshlaydi va fikrni yozma ravishda ifodalashga harakat qiladi. Uning nutqida sinonimlar, antonimlar va murakkab nutq tuzilmalari paydo bo’ladi.
Bu yoshda til hissi paydo bo’ladi, shuning uchun bola ishtiyoq bilan so’zlar uchun qofiyalar va uyushmalarni tanlaydi, topishmoqlar, krossvordlar va jumboqlarni hal qiladi. Bunday tadbirlar rivojlanishga foydali ta’sir ko’rsatadi.
Izzattillo Islomov
