Psixologiya bo’yicha oldingi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, odamlar ko’pincha o’zlarining o’tmishdagi munosabatlarini hozirgi fikrlariga mos keladigan tarzda eslab qolishadi. Bunday noto’g’ri munosabat odatda ongsiz bo’lib, uni hissiy yoki kognitiv jihatdan osonlashtirishi mumkin. Biroq, noto’g’ri ma’lumotlarning xotiraga ta’siri, ayniqsa siyosiy voqealar paytida, keyinchalik tuzatilgan bo’lsa ham, doimiy ta’sir ko’rsatishi mumkin.

Irvindagi Kaliforniya universitetidan Rebekka Gredi boshchiligidagi tadqiqotchilar guruhi saylov mavsumida saylovchilarning xotiralari va munosabati qanday o’zgarganini o’rganishni maqsad qilgan. 2016-yilda AQShda boʻlib oʻtgan prezidentlik saylovlari ideal vaziyatni oʻrganish imkonini berdi. Tadqiqot nomzodni yoqtirmaslikdan qo’llab-quvvatlashga o’tish psixologiyasini o’rganishga, xotira tarafkashligi va soxta yangiliklarga moyillik rolini o’rganishga qaratilgan.

Tadqiqotda oʻrtacha 35 yoshda boʻlgan amerikalik kattalar va asosan erkaklar, ispan millatiga mansub boʻlmagan oq tanlilar va Amazonning Mechanical Turk yoki MTurk bozori orqali onlayn tarzda yollangan demokratlar ishtirok etdi. Ma’lumotlar uchta muhim vaqtda o’tkazilgan uchta so’rov orqali to’plangan: praymeriz paytida, umumiy saylov oldidan va saylovdan ikki oy keyin. Tadqiqotchilar nomzodlarga bo‘lgan munosabatning o‘zgarishi, o‘tmish voqealari va munosabati xotirasining to‘g‘riligi hamda soxta yangiliklarga moyilligini baholadi.

Topilmalar shuni ko’rsatdiki, odamlarning nomzodlar haqidagi o’tmishdagi fikrlari haqidagi xotiralari ularning hozirgi qarashlariga moslashishga moyil bo’lgan. Ushbu topilma statistik ahamiyatga ega bo’lib, tadqiqot vaqt jadvalida to’g’ri keldi.

“Bundan tashqari, ishtirokchilar bu tarafkashlikdan deyarli bexabar edilar”, deb yozadi tadqiqotchilar. “Ularning munosabati yoki xotirasi vaqt o’tishi bilan sezilarli darajada o’zgarganmi yoki yo’qmi degan savolga, ishtirokchilarning aksariyati o’zlarining o’tmishdagi munosabatlarini aniq eslay olmasliklari mumkinligini tan olishmadi. Masalan, “Men o’zimni biron bir nomzodga nisbatan ijobiy yoki salbiy his qilmayman deb o’ylayman” va “Yo’q, mening munosabatim haqidagi xotiram to’g’ri deb o’ylayman va men hozir ham xuddi o’sha paytdagidek his qilyapman” ikkala javob ham bo’ldi. 1-vaqt 2 oralig’ida Tramp yoki Klintonga nisbatan o’z ma’qulligini 30 ballga o’zgartirgan odamlardan.

Bundan tashqari, nomzodlarning tarafdorlari o’zlari afzal ko’rgan nomzodlar haqidagi noto’g’ri ijobiy xabarlarga ko’proq moyil bo’lgan, raqiblar esa salbiy soxta yangiliklarni osonroq eslab qolishgan. Xotira va munosabat o’zgarganiga qaramay, aksariyat ishtirokchilar vaqt o’tishi bilan ularning qarashlari o’zgarganini tan olishmadi.

“E’tiborga molik topilmalardan biri bu boshlang’ich saylovda Trampni qo’llab-quvvatlagan respublikachilar tomonidan yolg’on xabarlarni ma’qullashning yuqori darajasi bo’ldi”, deb tushuntirdi tadqiqotchilar. “Trampni qoʻllab-quvvatlovchi respublikachilar boshqa guruhlarga qaraganda kamida bitta yolgʻon voqeani eslab qolish ehtimoli ikki baravar koʻp edi. Bu, ayniqsa, Klintonning salbiy voqealari va Trumpning ijobiy voqealari uchun to’g’ri keldi, bu esa respublikachilarning respublikachilarga mos keladigan soxta yangiliklarni eslab qolish ehtimoli ko’proq, demokratlar esa demokratlarga mos keladigan soxta xabarlarni eslab qolish ehtimoli ko’proq emas. ”

Ammo tadqiqot, barcha tadqiqotlar singari, ba’zi ogohlantirishlarni o’z ichiga oladi. Tadqiqot namunasi kraudsorsing bozori MTurkdan jalb qilingan, shuning uchun u umumiy aholini toʻliq ifodalamasligi mumkin — MTurk ishtirokchilari umumiy aholiga qaraganda koʻproq demokratik va liberal boʻlishga moyil. Bundan tashqari, savollarning tuzilishi javoblarga ta’sir qiladigan “langar effektlari” imkoniyati ham qayd etilgan.