Behruzbek Hamidov
Ongsizlikning yo’llari
Ongsizlikni qanday o’lchash va tasvirlash mumkin? Freyd tushlar va so’zlar bilan odamlarning noma’lum yashirin dunyosiga bir oynani ko’rdi (mashhur “Freudian slips”). Uning ba’zi mulohazalari proyektiv testlar deb ataladigan narsalarni ishlab chiqishga olib keldi. Ularning yordami bilan mijozlar noaniq yoki butunlay mavhum tasvirlarni sharhlashlari kerak. Ularning “ko’rganlari” ongsiz motivlar, his-tuyg’ular va munosabatlar haqida ma’lumot beradi.
Biroq, olimlar hali ham bu usullarning ishonchliligi haqida bahslashmoqda. Oxirgi 20 yil ichida tadqiqotchilar ongsiz shaxs xususiyatlarini ko‘rinadigan qilish uchun bir qator boshqa “bilvosita usullar”ni taklif qilishdi.
Ular orasida eng keng tarqalgani Implicit Association Test (IAT). Sietldagi Vashington universitetidagi psixolog Entoni Grinvald jamoasi bu usulni 1998 yilda ishlab chiqdi. Sinov ongsiz jarayonlar ma’lum stimullarga javob berish tezligida aks etadi degan taxminga asoslanadi.
Misol uchun, testning dastlabki versiyasi bilan Grinvald o’zini bag’rikeng deb hisoblaydigan oq tanli amerikaliklarning qora tanlilarga nisbatan ongsiz ravishda noto’g’ri qarashlari bor-yo’qligini sinab ko’rmoqchi edi.
