Introspektsiyaning bir necha turlari mavjud

Farqlar introspeksiyani amalga oshirish usuli bilan bog’liq.

1. Analitik. Bu voqea va hodisalarga munosabatimizni shakllantiradigan o’z his-tuyg’ularimizni o’rganishdir.
2. Tizimli. Bu tajribali tasvirlar va ular uyg’otadigan hislarning tahlilidir.
3. Fenomenologik. Bu bizning harakatlarimizga, qarorlarimizga, fikrlarimizga ta’sir qiladigan o’z ruhiy holatlarimizni, hodisalarni kuzatish.

Psixikani o’rganishning har qanday usuli singari, introspeksiya ham o’zining ijobiy va salbiy tomonlariga ega. Kamchiliklar orasida uning subyektivligi ham bor. U bizning dunyoga bo’lgan sub’ektiv munosabatimizni tushunishga qaratilgan bo’lishiga qaramay, tahlilning o’zi ham sub’ektiv bo’lishi mumkin. Ya’ni, biz qarorlarimiz sabablarini noto’g’ri aniqlaymiz. Ammo usulning afzalliklari orasida muntazam amaliyot bilan o’z-o’zini nazorat qilish kuchayadi. Qanchalik ko’p mulohaza yuritsak, o’zimizni shunchalik chuqurroq anglaymiz. Shunday qilib, ertami-kechmi biz o’z holatimizni va natijada harakatlarimiz sabablarini to’g’ri baholashni o’rganamiz.

Qanday qilib o’z-o’zini tahlil qilishni to’g’ri o’tkazish kerak? Zamonaviy psixologiya introspektsiyaning biroz o’zgartirilgan versiyasidan foydalanadi, bu asl amaliyotdan farq qiladi. Biz sub’ektivlikni engishga urinishda qiladigan asosiy xato – bu o’zimizni hukm qilishdir. Natijada, aks ettirish o’z-o’zini qo’zg’atishga aylanadi, bu hech qanday foyda keltirmaydi. O’zingizni pushaymonlikdan uzoqlashtirishingiz kerak, faqat xolis kuzatishingiz kerak.

Bir misol keltiraylik: biz bir do’stimiz bilan janjallashdik, o’zimizni juda tajovuzkor tutdik va endi biz bundan xafa bo’lamiz. Ushbu vaziyatni tahlil qilishda siz barcha omillarni o’z navbatida hisobga olishingiz kerak – tashqi va ichki. Aytaylik, kayfiyatimiz yomon edi, shuning uchun asabiylashdik, bu esa janjalni keltirib chiqardi. Bizning kayfiyatimizni nima buzdi? Aytaylik, biz yetarlicha uxlamadik. Biz yana kuzatamiz: bir do’stimiz qandaydir iborani aytdi, biz uni ma’lum bir tarzda talqin qildik va shunga mos ravishda munosabat bildirdik. Keyin esa norozilik yuz berdi. Bularning barchasi yorqin his-tuyg’ular bilan birga edi. Endi biz sovib ketdik va shu qadar keskin munosabatda bo’lishning hojati yo’qligini, biz o’rtoqni qattiq ibora bilan xafa qilishimiz mumkinligini tushundik. Bu bizni yomon his qiladi.

Bunday tahlilning tizimli amaliyoti shunga o’xshash vaziyatlar yuzaga kelganda to’g’ri qaror qabul qilish va o’tgan xatolarni takrorlamaslik uchun orqaga qarash imkonini beradi. Bu tom ma’noda ob’ektiv qarorlar qabul qilish uchun o’zingizni dasturlashga, ichki sezgilarga e’tibor berish odatini rivojlantirishga yordam beradi. Ushbu texnikani o’rganish uchun siz o’zingizni tinglashni o’rganishingiz kerak, tanqidiy fikrlash amaliyoti bunga asoslanadi.  Vikiumdan. U uchun maxsus simulyatorlar ishlab chiqilgan bo’lib, ular unga tanamizning javoblarini kuzatish, o’qish va to’g’ri talqin qilishni o’rgatadi. Bundan tashqari, siz tashqi aralashuv bizning ongimizga qanday ta’sir qilishini, bu haqda nima qilish kerakligini va qanday qilib har doim xolis bo’lishni bilib olasiz. Vikium bilan o’zingizni tanishtiring!