Hamma xato qiladi

Kognitiv buzilishlar uzoq vaqtdan beri ma’lum. Ular hayvonlar orasida ham bor. Misol uchun, agar kaptarga turli vaqt oralig’ida tayoqchada ovqat berilsa, siz qush marosimlarni bajarishni boshlashini sezishingiz mumkin. Agar kaptar ovqatlantirish paytida aylana bo’ylab yurgan bo’lsa, bo’ynini o’girsa yoki biron bir tovush chiqarsa, u ovqatning yangi qismini chaqirganday davom etadi.
Inson miyasi boshqa hayvonlarga qaraganda ancha murakkab, shuning uchun u ko’proq xato qiladi. Psixologiyada 170 dan ortiq fikrlash xatosi mavjud. Bunday ro’yxat foydali bo’lish uchun juda noqulay. Ammo amerikalik yozuvchi Buster Benson buni tuzatdi. U barcha buzilishlarni tizimga aylantirishga muvaffaq bo’ldi va shu bilan ong bilan ishlash uchun 20 ta strategiyadan iborat qulay algoritmni yaratdi. Bu, aftidan, uning uchun etarli emas edi va u o’z ro’yxatini 4 ta asosiy blokga kengaytirish yo’lini topdi.

4 turdagi buzilishlar

Bundan buyon muammolar turi bo’yicha barcha kognitiv buzilishlarni quyidagi guruhlardan biriga kiritish mumkin:

• Ortiqcha ma’lumotdan buzilishlar.

Inson miyasi ixcham va zich bo’lib, u juda ko’p energiya sarflaydi va shu bilan birga eng murakkab muammolarni hal qilish uchun umumiy quvvatning 10% dan ko’prog’ini ishlatmaydi. Bu resurslarni tejash va tizimlardan biri to’satdan o’chib qolsa, xavfsizlik uchun zarur.

Miya optimallashtirilgan, eng oddiy va eng qisqa neyron yo’llarini tanlaydi, agar xotirada shunga o’xshashlar mavjud bo’lsa, ma’lumotlarni qayd etmaydi. Natijada, biz o’z nuqtai nazarimizga, bilimimizga va umidlarimizga to’g’ri kelmaydigan tafsilotlarni e’tiborsiz qoldirishimiz mumkin. Biz xotiramizda eng so’nggi muhrlangan narsalarga e’tibor berishga moyilmiz. Biz ba’zi fazilatlarni o’zimizda ko’rmay, boshqalarda osonlik bilan sezamiz.

Har qanday so‘rov shuni tasdiqlaydiki, o‘yinga ishtiyoqi baland muxlis raqib jamoa o‘yinchilarining eng kichik xatolari uchun ham o‘tkirlashadi va “o‘ziniki” qo‘pol qoidabuzarliklarni o‘tkazib yuboradi.

• Axborot etishmasligidan buzilishlar.

Amigdala miyasining vahima tugmasi bizni bo’shliqni skanerlashga undaydi. Va agar etarli ma’lumot bo’lmasa, miya o’zini xotirjam qilish uchun rasmni to’ldiradi. Natijada biz A ni B ga bog’laymiz, bo’shliqlarni stereotiplar bilan to’ldiramiz va dunyoning aqliy modellarini yangilaymiz.

Boshqa odamlarning fikrlarini o’qish, o’tmishdagi faktlar kelajak va hozirgi kunga ta’sir ko’rsatadigan, go’zal odamlarning xizmatlarini o’qib, “sababdan keyin” hukmlari shunday paydo bo’ladi.

Psixolog Bertram Forer o’z shogirdlarining shaxsini shaxsiy sinovdan o’tkazdi. Har bir ishtirokchi natijalarning ishonchliligini 5 balli tizimda 4 balldan yuqori baholadi. Garchi test va javob hamma uchun bir xil bo’lsa ham.

• Tez qaror qabul qilish zaruratidan buzilishlar.

Biz oddiy ko’rinadigan echimlarni qidiramiz, avtomatizmlarga tayanamiz yoki vaqt va boshqa resurslar allaqachon investitsiya qilingan narsani tanlaymiz.

Shunday qilib, masalan, stressli vaziyatdagi vizual tashqi ko’rinishdagi bir xil ob’ektlarning teginish yoki funktsional farqlarini e’tiborsiz qoldirishi mumkin.

• Xotirani optimallashtirish zaruratidan buzilishlar.

Xotira hujayralari soni cheksiz emas. Har kuni miya foydalilik darajasini kiruvchi ma’lumotlarning miqdoriga qarab baholaydi, faqat haqiqatan ham muhim faktlarni uzoq muddatli saqlashga o’tkazadi. Keraksiz narsani unutish – bu tajribani eslab qolish bilan bir xil tabiiy himoya mexanizmi.

Natijada, umumlashtirishlar paydo bo’ladi, xotiralar tuzatiladi va Internetda osongina kirish mumkin bo’lgan ma’lumotlar eng tez unutiladi.

Bunday idrok buzilishlari insonning ongliligi yoki aql darajasi bilan bog’liq emas. Fikrlash xatolari miyaning tabiiy jarayonlarining aksidir.

Shu bilan birga, kamida 170, kamida 20, kamida 4 turdagi buzilishlarni eslash befoyda, ular hali ham shunday bo’ladi. Va stressli vaziyatda ularni kuzatib borish siz uchun qiyinroq bo’ladi.