Izzattillo Islomov
Nima uchun bu sodir bo’lmoqda
Miyaning ishlashi va shuning uchun bizning mahsuldorligimiz neyron aloqalarning soni va kuchiga bog’liq. Bolaning o’sishi va rivojlanishi bilan bu aloqalar doimo mustahkamlanadi. Har qanday bilim, yangi mahorat yoki g’ayrioddiy harakat yangi sinapslarning shakllanishiga olib keladi. Bu impulsni bir nerv hujayrasidan boshqasiga o’tkazish jarayoni. Qanchalik ko’p mahorat bo’lsa, shuncha ko’p sinaps. Ammo bu ko’nikma ishlatilmasa, bu asabiy aloqa yo’q qilinadi. Shuning uchun bu ulanishlarning nafaqat miqdori, balki sifati ham muhimdir. Xuddi shu harakatlarni takrorlash orqali biz mahoratni oshiramiz va miyadagi aloqa mustahkamlanadi.
Asosiy ko’nikmalarni egallab, ta’lim olganimizdan so’ng, biz bilimlarimizni ma’lum bir kasbiy yoki kundalik sohada qo’llashni boshlaymiz. “To’lqinda” qolish yoki biz yoqtirmaydigan ishni o’zgartirish uchun biz yangi narsalarni o’rganamiz. Ammo ertami-kechmi biz hamma narsa bizga mos keladigan ma’lum bir darajaga erishamiz. Biz o’z sohamizning professionallari hisoblanamiz va yanada rivojlanishga intilmaymiz. Keksalar nafaqaga chiqmoqda, kimdir sevimli mashg’ulotlari bilan shug’ullanadi, boshqalari televizor ko’rib, uy atrofida ovora. Shunday qilib, ma’lum bir vaqtning o’zida biz faqat avtomatik harakatlarni, aniqlangan ko’nikmalarni bajarishni boshlaymiz. Bu bizning miya funktsiyalarimizni bo’shashtiradi – hech narsani eslab qolishning hojati yo’q va siz ba’zi tafsilotlarni yo’qotishingiz mumkin. Kognitiv funktsiyalar shu tarzda yomonlashadi. Yuksiz neyron aloqalari yo’q qilinadi. Buni mushaklar bilan solishtirish mumkin nasosni to’xtatganlar, ulardagi kuch asta-sekin yo’qoladi. Ammo bu jarayon teskari.
Bu haqda nima qilish kerak
Bizning miyamiz ajoyib, u aql bovar qilmaydigan plastiklikka ega. Agar u doimo yuklangan bo’lsa, u yangi ulanishlarni yaratishni boshlaydi. Ha, qanchalik kech bo’lsa, sekinroq va qiyinroq, lekin bu jarayon hali ham sodir bo’ladi.
Diqqat
Avval siz diqqatni kuchaytirishingiz kerak . Bu barcha boshqalarni quvvatlaydigan asosiy kognitiv funktsiyadir. Vizual stimullar orqali diqqat juda tez faollashadi. Shuning uchun bizni virusli videolar, otashinlar va otashinlar o’ziga jalb qiladi. Ammo vizual namoyishdan boshqa hech narsa sodir bo’lmasa, miyaning qolgan funktsiyalari faollashtirilmasdan fonda ishlaydi. Diqqatni ochib, uni o’rgatish kerak. Keksa odam buyumni qaerga qo’yganini eslay olmasa, beparvolik – bu diqqatning beqarorligining natijasidir. Biz diqqatimizni bir narsaga qanchalik faol va uzoqroq qaratsak, shunchalik kamroq chalg’itamiz.
Xotira
Bizning xotiramiz diqqat kuchiga bog’liq. U turli xil xususiyatlarga ega – hajm, quvvat, ko’payish tezligi, shuningdek turlarga bo’linadi – qisqa muddatli, uzoq muddatli va ishlaydigan. Biz maktabda xotiramizni bir marta va butun umrimiz davomida o’rgatishimiz kerakligiga o’rganib qolganmiz. U yerda biz she’r o‘rganishga, adabiy asarlarni qayta hikoya qilishga majbur bo‘ldik. Undan foydalanishni to’xtatib, biz yangi ma’lumotlarni eslab qolish qobiliyatini yo’qotamiz va hatto bir paytlar yaxshi eslab qolgan narsalarni unutamiz. Har qanday yoshda siz xotirangizni bir xil she’rlar bilan, shuningdek, turli xil texnikalar bilan mashq qilishingiz mumkin
Behruzbek Hamidov
