Izzattillo Islomov
Boshqa shokoladni ushlab turish yoki yomon odatni tashlash irodaning namoyonidir. Ammo bu iroda nima? Uni qanday boshqarish kerak va uni mushak kabi o’rgatish mumkinmi? Biz uning mustahkamlikdan qanday farq qilishini va nima uchun bizga umuman kerakligini tushunamiz.
Kelli MakGonigal o’zining “Iroda kuchi” kitobida. Qanday qilib rivojlanish va mustahkamlash kerak” deb yozadi: o’zingizni egallash uchun siz zaif tomonlaringizni bilishingiz kerak. Ma’lum bo’lishicha, bizning irodamiz zaif tomonlarimizni qanchalik nazorat qila olishimizga bog’liq, aks holda ular bizni boshqaradi. Ruhning kuchiga kelsak, bu hayot qiyinchiliklarini muvaffaqiyatli yengib chiqqan odamlarga xos bo’lgan ma’lum bir axloqiy jihatdir. Yaqiningizni yo’qotishga sabr-toqat bilan chidash, noqulay vaziyatlarda taslim bo’lmaslik – bu fazilatning namoyonidir.
Iroda va aql
Iroda kuchi uchta asosiy mexanizm bilan boshqariladi: “Men xohlayman”, “Men xohlamayman”, “Men xohlayman”. Ushbu bayonotlarning qaysi biri ostida ekanligimizga qarab, biz muayyan vaziyatlarga erishamiz yoki undan qochamiz. Bu impulslarni nazorat qilish iroda asosidagi o’z-o’zini nazorat qilishdir. O’z-o’zini nazorat qilish, o’z navbatida, rivojlantirilishi mumkin bo’lgan orttirilgan qobiliyatdir. Va bu erda shuni hisobga olish kerakki, uni mushak kabi tom ma’noda mashq qilish foydalidan ko’ra zararliroqdir. O’z irodamizni sinab ko’rish, masalan, o’zimizni zerikarli narsalarni qilishga majburlash yoki uzoq vaqt davomida his-tuyg’ularni ushlab turish, biz bu manbani yo’qotamiz. Natijada, biz kelajakda o’zimizni nazorat qilish qobiliyatini zaiflashtiramiz – biz impulsiv xaridlar qilamiz, haddan tashqari reaktsiya qilamiz. Va bu hissiy intellektning pasayishiga olib keladi. MakGonigal meditatsiyani iroda mashqlari sifatida tavsiya qiladi. Bu fakt bilan bog’liq
Aql kuchi
Demak, bu hodisaning ta’rifi yo‘q, biz ruhan kuchli odamlarni buzilmas, o‘zgarmas kabi so‘zlar bilan tasvirlashga odatlanganmiz. Bu psixotipga, shuningdek, tezda oqilona qarorlar qabul qilish qobiliyatiga bog’liq bo’lgan xarakter xususiyatlari. Bu kontekstda “ruh” so‘zi o‘tkinchi narsa sifatida emas, balki fikrlash tarzi sifatida ko‘riladi. Shunday qilib, siz miyani mashq qilish orqali ruhni tarbiyalashingiz mumkin. Bunday sifatni rivojlantirish uchun travmatik hodisalarni boshdan kechirish umuman shart emas. Mantiqiy va tanqidiy fikrlashni o’rgatish orqali siz ichki yadroni mustahkamlashingiz mumkin – bu sodir bo’layotgan voqealarni chuqur tahlil qilish, aks ettirish, o’zingizning oldingi harakatlaringiz, ularning oqibatlarini tahlil qilish. Aql kuchi va iroda kuchi o’rtasida farq bor – ular turli vaziyatlarda o’zini namoyon qiladi, lekin bir-birini to’ldiradi.
Behruzbek Hamidov
