Behruzbek Hamidov
Uyquning buzilishi va demans o’rtasida yaxshi bog’liqlik mavjud. Demans bilan og’rigan bemorlarning 90% gacha kardinal kasallik belgilari paydo bo’lishidan oldin uyqu buzilishi kuzatiladi. So’nggi tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, uyqu buzilishi nafaqat demansning oqibati bo’lishi mumkin, balki demans ostida yotgan patologik jarayonlarga ham hissa qo’shishi mumkin.
Biroq, uyqu buzilishi va demans o’rtasidagi bog’liqlik bo’yicha oldingi tadqiqotlar ko’pincha uyquning oddiy, odatda kesma o’lchovlariga tayangan. Yangi tadqiqot uzunlamasına uyqu modellarini baholash orqali yanada kengroq tushunishni ta’minlashga qaratilgan. Xususan, tadqiqotchilar vaqt o’tishi bilan uyqu rejimidagi o’zgarishlar kognitiv salomatlikka qanday ta’sir qilishi bilan qiziqdilar.
“Bizning laboratoriyamiz so‘nggi o‘n yil ichida tavsiflangan uyquning yangi funksiyasini o‘rganmoqda – uxlash vaqtida miya uyg‘onish jarayonida to‘planib qolgan chiqindilarni tozalab, “tozalash” rejimiga o‘tadi. kun”, deb tushuntirdi tadqiqot muallifi Jeffri Iliff, Vashington universiteti tibbiyot maktabining psixiatriya va xulq-atvor fanlari va nevrologiya professori va direktor dotsenti VA Puget Sound Healthcare tizimidagi VISN20 shimoli-g’arbiy ruhiy kasalliklar tadqiqot, ta’lim va klinik markazida tadqiqot uchun.
“Bizning ishimiz shuni ko’rsatdiki, bu jarayonning buzilishi qarish va shikastlangan miyani Altsgeymer kasalligi kabi holatlarga olib keladigan jarayonlarga zaiflashtiradigan omillardan biri bo’lishi mumkin. Shunday qilib, bizning guruhimiz taxminan 5 yil oldin Sietldagi Vashington universitetiga ko’chib o’tganida, biz hayotning boshida yomon uyqu va keyingi o’n yilliklarda kognitiv buzilishning rivojlanishi o’rtasidagi bog’liqlikni baholash uchun mahalliy klinik tadqiqotlar bilan ishlashni boshlamoqchi edik. Bu bizni uzoq yillik Sietl bo’ylama tadqiqoti bilan dastlabki hamkorligimizga olib keldi.
O‘z tadqiqoti uchun tadqiqotchilar Sietl bo‘ylama tadqiqotining qismi bo‘lgan 826 ishtirokchi ma’lumotlarini tahlil qildilar. O‘rtacha yoshi 76,3 yil bo‘lgan bu ishtirokchilar bir necha yil davomida muntazam ravishda salomatlik xulq-atvori bo‘yicha so‘rovnomani to‘ldirib, neyropsixologik tekshiruvdan o‘tishgan.
Ishtirokchilarning uyqu rejimini o’lchash uchun tadqiqot o’tgan hafta davomida o’rtacha tungi uyqu davomiyligini baholovchi so’rovnomadan foydalangan. Ushbu anketa 1993 yildan 2012 yilgacha bo’lgan davrda 3 yildan 5 yilgacha bo’lgan vaqt oralig’ida takrorlandi. Keyin tadqiqotchilar ishtirokchilarning uyqusini uchta toifaga ajratdilar: qisqa (7 soatdan kam), o’rta (7 soat) va uzoq (dan ortiq) 7 soat). Bir necha yillik ma’lumotlarga ega bo’lgan holda, tadqiqotchilar vaqt o’tishi bilan har bir ishtirokchining uyqu davomiyligidagi o’zgarishlarni kuzatishlari mumkin edi.
Bundan tashqari, ishtirokchilarning kognitiv salomatligi 1997 yildan 2019 yilgacha har 5-7 yilda bir marta o‘tkaziladigan bir qator neyropsikologik testlar orqali nazorat qilindi. Bu testlar kognitiv buzilish belgilarini aniqlash uchun mo‘ljallangan bo‘lib, umumiy kognitiv funksiya va xotira, e’tibor, va til bilimlari. Ushbu testlarda ma’lum chegaralardan past ball to’plagan ishtirokchilar kognitiv zaif deb tasniflandi.
Tadqiqotchilar yoshi kattaroq ishtirokchilar odatda uzoqroq uxlash vaqtini qayd etishgan. Qizig’i shundaki, uyqu davomiyligi toifalarining taqsimlanishi yoshga qarab sezilarli darajada o’zgarib turardi, keksa odamlarning ko’proq foizi uzoq vaqt uxlaydi.
Biroq, asosiy kashfiyot uyqu o’zgaruvchanligi va kognitiv salomatlik o’rtasidagi bog’liqlik edi. Tadqiqotchilar o’z-o’zidan ma’lum bo’lgan uyqu davomiyligining o’zgaruvchanligi – vaqt o’tishi bilan uyqu rejimidagi o’zgarishlar va tebranishlar – uyqu davomiyligining doimiy o’sishi yoki kamayishiga qaraganda ancha sezilarli xususiyat ekanligini aniqladilar.
Kognitiv buzilish ehtimolini tekshirganda, qisqa uxlash va uyquning yuqori o’zgaruvchanligini boshdan kechirish ikkalasi ham xavfning oshishi bilan sezilarli darajada bog’liq edi. Bu shuni ko’rsatadiki, nafaqat uyqu miqdori, balki yillar davomida uyqu rejimining izchilligi ham muhimdir.
“Biz qisqa uyqu davomiyligi kognitiv buzilish bilan bog’liqligini ko’rib hayron bo’lmadik – bu bir necha oldingi tadqiqotlarda xabar qilingan narsa”, dedi Iliff PsyPost. “Biz kutgandikki, vaqt o’tishi bilan uyqusi qisqargan odamlarda kognitiv pasayish xavfi ortadi. Ammo biz buni ko’rmadik.”
“Bu kognitiv buzilish bilan bog’liq bo’lgan uyqudagi barqaror o’zgarishlar emas, balki o’zgaruvchanlik kabi ko’rinadi. Bu asta-sekin o’zgarishlar uyqu davomiyligidagi katta o’zgarishlar – jarohatlar, kasallik, oilaviy ahvoldagi o’zgarishlar, ruhiy tushkunlik – odamlarning hayotida keskin o’zgarishlar sifatida o’qilishi mumkin bo’lgan narsalardan kamroq ahamiyatga ega bo’lishi mumkin. uyqu harakati.”
Ushbu topilmalar qisqa uyqu davomiyligini kognitiv buzilish xavfi yuqori bo’lgan ba’zi oldingi tadqiqotlarga mos keladi. Ular, shuningdek, uyqu o’zgaruvchanligining kognitiv salomatlik omili sifatida muhimligini, ilgari keng o’rganilmagan jihatini ochib beradi.
“Sizning uyquingiz muhim, bu biz hammamiz intuitiv ravishda tushunadigan narsadir”, deb tushuntirdi Iliff. “Ammo bu topilmalar va so’nggi bir necha yil ichida paydo bo’la boshlagan shunga o’xshash boshqa narsalar shuni ko’rsatadiki, biz hayotda ertaroq bo’lgan uyqu, xuddi o’rta yoshdagi kabi – keyingi o’n yilliklar davomida bizning kognitiv traektoriyamizga muhim ta’sir ko’rsatishi mumkin. Shunday qilib, jismoniy mashqlar va parhez kabi, uyquga e’tibor berish kelgusi yillarda kognitiv funktsiyani saqlab qolish uchun muhim bo’lishi mumkin.
Tadqiqot muhim tushunchalarni taqdim etsa-da, uning cheklovlarini tushunish muhimdir. Muhim nuqtalardan biri shundaki, tadqiqot uyqu davomiyligi bo’yicha o’z-o’zidan xabar qilingan ma’lumotlarga tayangan. Bu shuni anglatadiki, uyqu rejimi haqidagi ma’lumotlar ishtirokchilarning o’z baholashlariga asoslangan bo’lib, bu noto’g’ri bo’lishi mumkin.
Oldinga qarab, kelajakdagi tadqiqotlar o’z-o’zidan xabar qilingan ma’lumotlarni to’ldirish uchun uyquni kuzatish moslamalari kabi ob’ektiv uyqu ko’rsatkichlarini kiritish foydali bo’lishi mumkin. Bundan tashqari, klinik uyqu buzilishlarining uyqu o’zgaruvchanligi va kognitiv salomatlikka ta’sirini o’rganish ushbu murakkab munosabatlarni yanada to’liqroq tushunish imkonini beradi.
“Uyqudagi” o’zgaruvchanlik ” g’oyasi yaxshi tushunilmagan”, dedi Iliff. “Ushbu tadqiqotda uyqu bir necha o’n yillar davomida bir necha yilda bir marta baholandi. Kunlar, haftalar, oylar, yillar yoki o’n yilliklar davomidagi o’zgaruvchanlik uzoq muddatli kognitiv funktsiya uchun eng muhim ekanligini bilmaymiz. Bu biz va boshqalar kelajakda yaxshiroq tushunishga harakat qilishimiz kerak bo’lgan narsadir.
Izzattillo Islomov
