Yoshi bilan odamlarning xotirasi va kognitiv funktsiyalari pasayadi. Bu pasayish dastlab asta-sekin sodir bo’ladi, lekin odamlar keksa yoshga kirgan sari, hatto demans bo’lmasa ham, kognitiv pasayish odatda tezlashadi. Biroq, bu barcha keksa odamlarga bir xil ta’sir qilmaydi. Ba’zilar erta bosqichda keskin kognitiv pasayishni boshdan kechirsalar, boshqalari yaxshi kognitiv qobiliyatlarni qarilik davrida saqlab qolishlari mumkin.

Butun dunyoda umr ko’rish davomiyligi oshgani sayin, yoshga bog’liq kognitiv pasayishni sekinlashtirish yoki to’xtatish yo’llarini topish tobora muhim mavzuga aylanib bormoqda. Tadqiqotchilar kognitiv pasayishni sekinlashtirish uchun turli strategiyalarni taklif qilishdi – uyqu apnesini davolash, ovqatlanishni yaxshilash, jismoniy mashqlarni oshirish va boshqalar.

Uy hayvonlari bilan muloqot ham foydali strategiya bo’lishi mumkin. Tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, uy hayvonlari ijtimoiy yordam manbai bo’lib xizmat qilishi mumkin. Ular bilan o’zaro ta’sir qilish qon bosimi, kortizol gormoni darajasi va yurak urishi kabi stress ko’rsatkichlarini kamaytirishi mumkin.

Tadqiqot muallifi Erika Fridman va uning hamkasblari 1 yoshdan 13 yoshgacha bo’lgan davrda uy hayvonlariga egalik qilish va jamiyatda yashovchi qariyalarning kognitiv funktsiyalaridagi o’zgarishlar o’rtasidagi munosabatni o’rganishni xohlashdi. Ular uy hayvonlari egalari kognitiv funktsiyalarning sekinroq yomonlashishini boshdan kechiradimi yoki yo’qmi, uy hayvonining mushuk yoki it bo’lishi farq qiladimi yoki it yurishi kognitiv pasayishning sekinlashishiga olib kelishi mumkinligini bilishni xohlashdi.

Ular Baltimor bo‘ylama qarish tadqiqotidan olingan ma’lumotlarni tahlil qilishdi, bu AQShda 1958 yilda boshlangan inson qarishi bo‘yicha eng uzoq muddatli ilmiy tadqiqot. Tadqiqotchilar muntazam ravishda ishtirokchilardan ma’lumotlarni yig’adilar, ma’lumotlar yoshroq ishtirokchilar uchun har 4 yilda, 80 va undan katta yoshdagilar uchun esa har yili to’planadi. Bu maʼlumotlarga maʼlumotlar yigʻish tashriflari davomida oʻtkazilgan kognitiv testlar batareyasi natijalari kiradi.

Ushbu tadqiqotda uy hayvonlari o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni birinchi baholashni yakunlagan va 2020-yilning martiga qadar o‘n yil ichida ma’lumotlar to‘plamida kamida ikkita kognitiv baholashni o‘tkazgan 50 va undan katta yoshdagi ishtirokchilar ma’lumotlaridan foydalanildi. Foydalanilgan ma’lumotlar uy hayvonlariga egalik o‘lchovlari, kognitiv funktsiyalarni baholash (masalan,) Kaliforniya og’zaki o’rganish testi, Benton vizual saqlanish testi, Raqam oralig’i testi, A va B izni yaratish testlari, Raqamli belgilarni almashtirish testi va Boston nomlash testi) va kognitiv buzilishlarni baholash (Mini ruhiy holat imtihonidan foydalangan holda). Uy hayvonlariga egalik o’lchovlari uy hayvonlari haqida turli savollarni o’z ichiga oladi, ishtirokchining uy hayvonlari bor-yo’qligini, u qanday turdagi uy hayvonlari va qancha vaqt davomida egalik qilganini so’radi. It egalaridan ham itlari bilan yurganlari yoki yo’qligi so’ralgan.

Tadqiqotga 51 yoshdan 101 yoshgacha va o’rtacha yoshi 75 yoshda bo’lgan 637 ishtirokchining ma’lumotlari kiritilgan. Ishtirokchilarning 54 foizi ayollar, 67 foizi oq tanlilar edi. 62% turmush qurgan, 79% yakka tartibdagi uylarda istiqomat qilgan va 84% yillik daromadi 50 000 dollardan oshgan. Ishtirokchilarning 29 foizi uy hayvonlari, 11 foizi mushuk va 13 foizi itga ega edi. It egalari orasida 69% itlari bilan sayr qilishgan. Tadqiqotning boshida uy hayvonlariga egalik kognitiv jihatdan buzilmaganlar va bo’lmaganlar (ya’ni, demans yoki kognitiv nuqsoni bo’lganlar) o’rtasida sezilarli darajada farq qilmadi.

Natijalar shuni ko’rsatdiki, kognitiv funktsiyalar barcha ishtirokchilar uchun qarigan sari pasaygan. Biroq, bu pasayish uy hayvonlari egalarida egasi bo’lmaganlarga qaraganda sekinroq edi. Ushbu sekinlashgan pasayish barcha kognitiv testlarda emas, balki ba’zilarida ham aniq bo’lib, bu o’ziga xos kognitiv funktsiyalar bilan bog’liq bo’lishi mumkinligini ko’rsatadi. Bundan tashqari, sekinroq yomonlashgan kognitiv funktsiyalar mushuk va it egalari o’rtasida ba’zi farqlarni ko’rsatdi.

Faqat it egalariga nazar tashlaydigan bo’lsak, itlari bilan yurganlari haqida xabar berganlarning kognitiv qobiliyatlari yo’q bo’lganlarga qaraganda sekinroq pasaygan. Barcha kuzatilgan farqlar tadqiqotchilar yosh va tibbiy sharoitlarni ko’rib chiqqandan keyin ham saqlanib qoldi.

“Joriy tadqiqot chorva mollariga egalik qilishning umumiy salomatlik jamiyatida yashovchi keksa yoshdagi odamlarda kognitiv funktsiyani saqlashga qo’shgan hissasi uchun muhim bo’ylama dalillarni taqdim etadi”, deb xulosa qilishdi tadqiqot mualliflari. “Keksa kattalar uy hayvonlari egalari, ularning sog’lig’i va yoshini hisobga olgan holda, yoshi ulg’aygan sari kognitiv funktsiyalarning kamroq pasayishini boshdan kechirdilar. Xotira, ijro etuvchi funktsiya, til funktsiyasi, psixomotor tezligi va qayta ishlash tezligi uy hayvonlari egalari orasida egasi bo’lmaganlarga qaraganda o’n yil ichida va it egalari orasida egasi bo’lmaganlarga qaraganda kamroq yomonlashdi. Mushuk egalari xotira va til funktsiyalarida kamroq yomonlashuvni boshdan kechirdilar. It yurishi ham kognitiv funktsiyaning sekinroq yomonlashishi bilan bog’liq edi.

Tadqiqot kognitiv pasayish bilan bog’liq omillarni ilmiy tushunishga muhim hissa qo’shadi. Biroq, u ham e’tiborga olinishi kerak bo’lgan cheklovlarga ega. Ta’kidlash joizki, tadqiqot dizayni hech qanday sabab-ta’sir xulosalarini chiqarishga imkon bermaydi. Bundan tashqari, tadqiqot namunasi tanlab olindi va umumiy aholiga nisbatan ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli yaxshi va ularning yoshi uchun kognitiv faoliyati yaxshi bo’lgan shaxslardan iborat edi.