Behruzbek Hamidov
Ekzistensial izolyatsiya – bu boshqalar bilan gaplashishimiz va yaqin bo’lishimiz mumkin bo’lsa-da, biz boshqa birovning ongida bo’lish nimani anglatishini hech qachon to’liq tushuna olmaslik hissi. Bu har bir insonning sub’ektiv tajribasi noyob va uni to’liq baham ko’rish mumkin emasligini tushunishdan kelib chiqadi. Odamlar ma’lum darajada muloqot qilishlari va ulanishlari mumkin bo’lsa-da, ular hech qachon o’zlarining ichki dunyolari orasidagi bo’shliqni to’liq bartaraf eta olmaydilar. Ekzistensial izolyatsiya yolg’izlikdan farq qiladi, chunki inson boshqalar bilan kuchli munosabatlarga ega bo’lishi va baribir ekzistensial izolyatsiyani his qilishi mumkin.
Tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, kuchli ekzistensial izolyatsiyani his qiladigan odamlar depressiya va tashvish alomatlarini ko’proq boshdan kechirishadi. Yuqori ekzistensial izolyatsiya, shuningdek, past egalitarizm/gumanitarizm, noto’g’ri qarash va kamsitish va o’z-o’zidan tajovuzkorlik bilan bog’liq. Boshqa tomondan, odamlar ekzistensial ravishda bog’langanligini his qilganda (ekzistensial izolyatsiyaga qarama-qarshi) ular o’ziga ishongan, bo’shashgan, o’ziga kamroq e’tibor qaratgan va boshqalarga e’tibor qaratish va boshqalarga berish qobiliyatiga ega bo’lishga moyil bo’ladi.
Tadqiqot mualliflari Young Chin Park va Elizabeth C. Pine meditatsiya va ekzistensial izolyatsiya hissi o’rtasidagi munosabatni o’rganishni xohlashdi. Ularning ta’kidlashicha, avvalgi tadqiqotchilar vositachilik o’zi va boshqalar o’rtasidagi chegarani xiralashtirish yoki yo’q qilish orqali ekzistensial izolyatsiya tuyg’usini kamaytirishi mumkinligini taklif qilishgan. Biroq, hech qanday tadqiqot meditatsiya haqiqatan ham bu ta’sirni keltirib chiqaradimi yoki yo’qligini aniq tekshirmagan.
Ushbu tadqiqotchilar koreys Zen meditatsiyasining ekzistensial izolyatsiya va boshqalarga rahm-shafqat hissi ta’siriga qaratilgan ikkita tadqiqot o’tkazdilar. Koreyalik Zen meditatsiyasi buddist meditatsiyasining bir turi bo’lib, insonning asl tabiatini to’g’ridan-to’g’ri tushunishga urg’u beradi. Bu ma’lum bir holatda o’tirishni va nafas olish yoki ma’lum bir savolga e’tibor berishni o’z ichiga oladi. Ushbu meditatsiya amaliyoti ongni tinchlantirish, ongni rivojlantirish va oxir-oqibat haqiqat va mavjudlik tabiatini chuqur tushunishga qaratilgan.
Birinchi tadqiqotda 60 nafar kattalar janubiy koreyalik ishtirok etdi. Ularning yoshi 18 dan 69 gacha bo’lgan. Ular o’rtacha 38 yoshda edi. 32 nafari erkak edi. Ishtirokchilarning 30% buddistlar, 22% katolik yoki protestant nasroniylar va 48% diniy mansubligi yoʻq edi.
Ishtirokchilarning ikkita guruhi bor edi – meditatsiya guruhi va dam olish guruhi. Meditatsiya guruhining ishtirokchilari Janubiy Koreyaning Haenam okrugida 7 kunlik intensiv Mihwang-sa TempleStay dasturida ishtirok etgan odamlardan jalb qilingan. Meditatsiya dasturi davomida ishtirokchilar qizg’in meditatsiya mashg’ulotlarini o’tkazdilar va qattiq Koreya buddist vegetarian parheziga amal qildilar. Ular meditatsiya dasturidan oldin va keyin psixologik baholashni yakunladilar.
Dam olish guruhi Janubiy Koreyaning Seul hududidagi tadqiqot bilan bog’liq bir nechta kompaniyalardan yollangan 7 kunlik yozgi ta’tilga chiqishni rejalashtirgan shaxslar edi. Ular ta’tildan oldin va keyin baholashni yakunladilar.
Ishtirokchilar ekzistensial izolyatsiya (ekzistensial izolyatsiya shkalasi), shaxslararo izolyatsiya/yolg’izlik (hissiy-ijtimoiy yolg’izlik inventarizatsiyasi) va boshqa yo’naltirilgan hamdardlik (rahm-shafqat shkalasi) bo’yicha baholashni yakunladilar. Shuningdek, ular o’z-o’ziga hamdardlik (O’z-o’ziga rahm-shafqat shkalasi – qisqa shakl) va Hayotdan qoniqish (“O’z hayotingizdan qanchalik qoniqasiz?”) baholashlarini yakunladilar.
2-tadqiqot ishtirokchilari 2019-yil yozida TempleStay dasturida ishtirok etgan 75 ta janubiy koreyalik kattalar (50 nafar ayol) edi. Ular 1-tadqiqotdagi kabi 5 xil intensiv 7 kunlik meditatsiya guruhlaridan jalb qilingan. Barcha ishtirokchilar tadqiqotni baholashni yakunladilar. 7 kunlik meditatsiya dasturidan oldin va keyin. Bundan tashqari, ushbu tadqiqotda ishtirokchilardan ularning dasturdan kutishlari, dasturdagi ishtiroki darajasi va kelajakda boshqa sessiyada ishtirok etish istagi haqida so’ralgan.
1-tadqiqot natijalari shuni ko’rsatdiki, ikkala guruh ham ekzistensial izolyatsiyada, yolg’izlikda va o’rganish boshida, ya’ni ta’til/meditatsiya dasturidan oldin boshqalarga nisbatan rahm-shafqatda o’rtacha teng edi. Meditatsiya dasturi/ta’tildan so’ng, meditatsiya dasturi ishtirokchilari ta’tilga chiqqan ishtirokchilarga qaraganda o’rtacha darajada ekzistensial izolyatsiya darajasi pastroq bo’lganligi haqida xabar berishdi. Biroq, meditatsiya dasturi/ta’tildan keyin ikki guruh o’rtasida o’rtacha yolg’izlik (ya’ni, shaxslararo izolyatsiya) darajasida farq yo’q edi. Ta’til/meditatsiya dasturidan oldin yuqori ekzistensial izolyatsiyaga ega bo’lgan odamlar, keyinchalik o’zlarini yolg’iz his qilishlari haqida xabar berishdi. Meditatsiya guruhi, shuningdek, meditatsiya dasturi/ta’tildan so’ng ta’til guruhiga qaraganda boshqalarga nisbatan rahm-shafqatning yuqori darajalari haqida xabar berdi.
Tadqiqotchilar meditatsiya ekzistensial yolg’izlikni kamaytiradi, bu esa o’z navbatida boshqalarga nisbatan hamdardlikni oshiradi, degan statistik modelni sinab ko’rdi. Shunday qilib, ekzistensial izolyatsiya meditatsiya va boshqalarga rahm-shafqat o’rtasidagi bog’liqlikning vositachisi bo’ladi. Natijalar shuni ko’rsatdiki, bunday munosabatlar mumkin.
2-tadqiqot natijalari 1-tadqiqot natijalarini tasdiqladi. Meditatsiya dasturidan so‘ng ishtirokchilar o‘rtacha hisobda meditatsiya dasturida qatnashishdan oldingi vaqtga nisbatan ekzistensial izolyatsiyaning past darajalari va boshqalarga nisbatan yuqori hamdardlik bildirishdi. Biroq, o’rtacha shaxslararo izolyatsiya (ya’ni, yolg’izlik) darajalari meditatsiya dasturidan keyin dasturdan oldingi holatga nisbatan o’zgarmadi.
“Ikkita tadqiqot davomida biz Janubiy Koreyadagi TempleStayda 7 kunlik Zen meditatsiyasi tajribasidan o’tgan odamlarda ekzistensial izolyatsiyaning pasayishi va boshqa yo’naltirilgan rahm-shafqat, o’ziga rahm-shafqat va hayotdan qoniqishning ortishi haqida xabar berdik. Biz shaxslararo izolyatsiyada hech qanday o’zgarishlarni kuzatmadik. 1-tadqiqotda bu topilmalar 7 kunlik ta’tilga chiqqan odamlarning tajribasiga nisbatan paydo bo’ldi; 2-tadqiqada ular post-bo’ylama dizaynda paydo bo’lgan. “, deb xulosa qiladi tadqiqot mualliflari.
Tadqiqot koreys buddist meditatsiyasining ekzistensial izolyatsiya va boshqalarga rahm-shafqat tuyg’ulariga ta’sirini ilmiy tushunishga muhim hissa qo’shadi. Biroq, u ham e’tiborga olinishi kerak bo’lgan cheklovlarga ega. Ta’kidlash joizki, ta’sirga erishilgan mexanizm noma’lumligicha qolmoqda. Bundan tashqari, ishtirokchilar ikkita dastur (meditatsiya va ta’til) uchun o’z-o’zidan tanlandi. Tadqiqotchilar tomonidan tasodifiy ravishda meditatsiya yoki yozgi ta’til dasturiga tayinlangan ishtirokchilarni o’rganish teng natija bermasligi mumkin.
Izzattillo Islomov
