Behruzbek HamidovPLOS One-da chop etilgan yangi tadqiqot shuni ko’rsatadiki, meditatsiya kattalardagi psixologik farovonlikning ayrim jihatlarini oshirishi mumkin. Bugungi kunga qadar eng uzun randomizatsiyalangan meditatsiya sinovi bo’lgan tadqiqot shuni ko’rsatadiki, muayyan meditatsiya amaliyotlari xabardorlik va tushunchani yaxshilashi mumkin, garchi umumiy psixologik farovonlikka ta’siri yanada nozikroq bo’lsa.
Tadqiqot bugungi tez rivojlanayotgan jamiyatda qarigan aholi duch keladigan muammolar haqida tobora ortib borayotgan xabardorlikdan kelib chiqdi. Tadqiqotchilar, ayniqsa, kattalar orasida ruhiy salomatlikni yaxshilash uchun farmakologik bo’lmagan usullarni o’rganishdan manfaatdor edilar. Ushbu qiziqish ushbu demografikaga noyob bosim o’tkazgan covid-19 pandemiyasi va texnologik yutuqlar kabi ijtimoiy muammolarning murakkabligi bilan kuchaydi.
Tadqiqot meditatsiya yoshga bog’liq turli xil o’zgarishlar va ijtimoiy omillar tufayli ko’pincha ruhiy salomatlik muammolariga ko’proq moyil bo’lgan keksa odamlarning psixologik farovonligini qo’llab-quvvatlash uchun hayotiy yondashuv bo’lishi mumkinligini tekshirishga qaratilgan.
“Dunyo aholisining yoshi ulg’aygan sayin, katta yoshlilarni psixologik farovonligini saqlash va chuqurlashtirishda qanday qo’llab-quvvatlashimiz mumkinligini tushunish tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Tadqiqotimizda biz uzoq muddatli meditatsiya mashg’ulotlari farovonlikning muhim yo’nalishlarini oshirishi mumkinligini sinab ko’rdik”, dedi tadqiqot muallifi Marko Shlosser, London universitet kolleji psixiatriya bo’limi ilmiy xodimi.
Evropa Ittifoqining Horizon 2020-moliyalashtiriladigan Medit-qarish (Silver Santkatexcoothies Study) tadqiqot guruhi tomonidan o’tkazilgan, o’rganish 137 sog’lom fransuz tilida so’zlashuvchi shaxslar keksa 65 uchun 84. Ishtirokchilar uch guruhga bo’lingan: meditatsiya guruhi, ingliz tilini o’qitish guruhi (faol taqqoslash vazifasini bajaradi) va aralashmaslik nazorati guruhi.
Meditatsiya guruhi haftalik guruh mashg’ulotlari, kundalik uy mashg’ulotlari va chekinish kunidan iborat 18 oylik dasturdan o’tdi. Dasturga to’qqiz oylik mindfulness moduli, so’ngra to’qqiz oylik mehr-oqibat va rahm-shafqat moduli kiritilgan. Xuddi shunday, ingliz tilini o’qitish guruhi meditatsiya mashg’ulotining formati va davomiyligiga mos keladigan ko’rsatma oldi, ammo til ko’nikmalarini yaxshilashga e’tibor qaratdi.
Tadqiqotchilar ushbu aralashuvlarning ta’sirini baholash uchun bir nechta choralarni qo’lladilar. Psixologik farovonlik shkalasi farovonlikning oltita o’lchovini baholash uchun ishlatilgan: o’zini o’zi qabul qilish, boshqalar bilan ijobiy munosabatlar, avtonomiya, ekologik mahorat, hayotdagi maqsad va shaxsiy o’sish. Bundan tashqari, Jahon Sog’liqni saqlash Tashkilotining hayot sifati ijobiy his-tuyg’ular, o’z-o’zini hurmat qilish va salbiy his-tuyg’ularning yo’qligi kabi jihatlarni o’lchash uchun psixologik o’lchov ishlatilgan. Meditatsiya ta’sirini aniq o’lchash uchun tadqiqotchilar meditatsiya asosida xabardorlik, aloqa va tushunishning farovonlik o’lchovlariga asoslangan kompozit ballarni ishlab chiqdilar.
Topilmalar murakkab rasmni aniqladi. Meditatsiya mashg’ulotlari meditatsiyaga xos farovonlik o’lchovlari bo’yicha ingliz tili mashg’ulotlari va aralashuvsiz guruhlardan ustun keldi.
“Xabardorlik o’z fikrlari, his-tuyg’ulari va atrofiga befarq va samimiy e’tiborni tasvirlaydi, bu esa xotirjamlik va chuqur qoniqish hissini qo’llab-quvvatlaydi”, deb tushuntirdi Shlosser. “Aloqa boshqalar bilan ijobiy munosabatlarni qo’llab-quvvatlaydigan hurmat, minnatdorchilik va qarindoshlik kabi tuyg’ularni qamrab oladi. Insight – bu o’z-o’zini bilish va fikrlar va his-tuyg’ular bizning idrokimizni shakllantirishda qanday ishtirok etishini va o’zimiz va dunyo bilan bog’liq foydasiz fikrlash shakllarini qanday o’zgartirishni tushunishni anglatadi.”
Biroq, uchta guruh bo’yicha umumiy psixologik farovonlik shkalasi ballarida sezilarli o’zgarishlar kuzatilmadi.
“Meditatsiya mashg’ulotlarining hayotning psixologik sifatining belgilangan o’lchoviga foydalari ingliz tilini o’rganishdan ustun emas edi, shu bilan birga na aralashuv psixologik farovonlikning yana bir keng qo’llaniladigan o’lchoviga sezilarli ta’sir ko’rsatmadi”, dedi Shlosser Psypostga. “Buning sababi shundaki, ushbu ikkita belgilangan chora-tadbirlar uzoq muddatli meditatsiya mashg’ulotlari bilan o’stirilishi mumkin bo’lgan inson gullab-yashnashining fazilatlari va chuqurligini qamrab olmaydi, shuning uchun xabardorlik, aloqa va tushuncha uchun foyda yo’q.”
Tadqiqotning qiziqarli jihatlaridan biri ikkita meditatsiya modulining differentsial ta’siri edi. Dastlabki 9 oylik mindfulness moduli meditatsiyaga asoslangan farovonlik o’lchamlarini sezilarli darajada oshirmadi. Aksincha, keyingi mehr-oqibat va rahm-shafqat moduli sezilarli yaxshilanishlarga olib keldi. Bu shuni ko’rsatadiki, meditatsiya amaliyotining turi va uning davomiyligi psixologik salomatlikka turli xil ta’sir ko’rsatishi mumkin.
Biroq, tadqiqotning cheklovlari bor edi. Ishtirokchilar guruhi nisbatan bir hil bo’lib, asosan ma’lum bir geografik joylashuvdan yaxshi ma’lumotli, sog’lom shaxslardan iborat bo’lib, bu topilmalarning kengroq aholi uchun qo’llanilishini cheklashi mumkin. O’z-o’zidan xabar qilingan ma’lumotlarga tayanish ham noto’g’ri fikrlarni kiritishi mumkin. Bundan tashqari, tadqiqotda aralashuvdan keyingi uzoq muddatli ta’sirlarni baholash uchun kuzatuv ma’lumotlari kiritilmagan.
Izzattillo Islomov
