Qattiq hisoblash

Ratsional fikrlash – bu sodir bo’layotgan voqealarni ob’ektiv baholash. Bu narsalarning haqiqatini tushunish va to’g’ri xulosa chiqarish uchun kerak. Mantiq turli xil muammolarni hal qilishga yordam beradigan oqilona fikrlash asosida qurilgan. Mantiqiy fikrlash uchun siz bir nechta qoidalarga amal qilishingiz kerak:

Tanqidiy yondashuv

Vaziyatni xolis va oqilona ko’rish – bu urushning yarmi. Nega bunday yondashuv bilan biz hali ham ba’zan qarorlarimiz va harakatlarimiz natijalarini yoqtirmaymiz? Sovuq hisob-kitoblarga, tafsilotlarni o’ylab ko’rishga, kuchli mantiqiy bog’lanishlarga va ijobiy va salbiy tomonlarni tortishga qaramay, oqilona fikrlash har doim ham o’z manfaatlarimiz bilan mos kelmaydi. Bunday qarorlarning natijalari to’g’ri bo’lishi mumkin, ammo ular bizga foyda yoki qoniqish keltirmaydi. Buning sababi, biz bunday yechim bizning ehtiyojlarimiz bilan qanday bog’liqligini baholamaymiz.

Oddiy misolni olaylik: muvaffaqiyatli shifokorlar oilasida o‘smir o‘zining bo‘lajak kasbini tanlaganida. U ota-onasi izidan borish uchun barcha shart-sharoitga ega – u bolaligidan shu sohaga sho‘ng‘ib ketgan, ko‘plab atama va texnologiyalarni yaxshi biladi, hatto ota-onasi uni ishga olishi mumkin. Bunday vaziyatda oqilona yechim oilaviy tadbirkorlikni davom ettirishdir. Afzalliklar nuqtai nazaridan, ushbu kasbni tanlash boshqa har qanday kasbga qaraganda foydaliroq bo’ladi. Ammo agar bola tibbiyotni o’rganishni xohlamasa-chi? Agar u noldan tushunishga tayyor bo’lgan butunlay boshqa yo’nalishdan ilhomlansa-chi? Bunday holda, shifokor bo’lish qarori oqilona bo’ladi, lekin o’z ehtiyojlarini qondirmaydi. Natijada, bola yorqin, ammo baxtsiz shifokorga aylanishi mumkin. Amalga oshirilmagan g’oyalar sizni ichingizdan tortib, ma’naviy kuchingizni yo’qotadi, psixika uchun salbiy oqibatlarga olib keladi, giyohvandlik, ota-onalarni kasbni yuklashda ayblash. Bunday qiyin vaziyatlarda tanqidiy fikrlash yordam beradi.

Qanday qaror qabul qilish kerak

Tanqidiy fikrlash hamma narsaga tanqid, shubha yoki ishonchsizlik bilan qarashni anglatmaydi. Bu bir vaqtning o’zida mantiqni qo’llash, o’z ehtiyojlarini eshitish, shuningdek, atrof-muhit va his-tuyg’ularini tahlil qilish qobiliyatidir. O’smir bilan tasvirlangan vaziyatda uning shifokorga murojaat qilish qarori obro’li shaxs – kattalar bosimi ostida qabul qilinishi mumkin edi. Bizning qarorlarimizga his-tuyg’ularimiz ham kuchli ta’sir qiladi, masalan, dürtüsel xaridlar yoki tashlab ketilgan ibora. Bunday paytlarda biz o’z ehtiyojlarimizni eshitmaymiz, keyin esa qarorlarimiz va harakatlarimiz oqibatlarini yoqtirmaymiz. Tanqidiy fikrlash texnikasi tahlilning bir necha bosqichlarini o’z ichiga oladi:

• qarorning mantiqiyligi;
• shaxsiy his-tuyg’ular;
• tananing ehtiyojlari;
• tashqi aralashuv;
• qarorlar ketma-ketligi;
• naqsh va stereotiplar bilan ishlash.

Har bir jihatni batafsil tahlil qilib, biz xavflarni, oqibatlarni va foydalarni xolis baholagan holda nafaqat mantiqiy, balki ongli qaror qabul qilishimiz mumkin. Siz bir necha hafta ichida bunday fikrlashni o’rganishingiz mumkin.