Jinsiy aloqa inson tajribasining ajralmas qismidir, lekin ko’pincha qarishning e’tibordan chetda qolgan jihati hisoblanadi. Odamlar o’sib ulg’aygan sari, ularning jinsiy hayoti haqidagi munozaralar susayadi. Oldingi tadqiqotlar ko’pincha jinsiy faoliyatning jismoniy va ruhiy salomatlik foydasiga, jumladan yaxshi kayfiyat, yurak-qon tomir salomatligi va umumiy farovonlikka qaratilgan. Biroq, jinsiy chastota va sifat yoshi kattalardagi kognitiv funktsiyaga qanday ta’sir qilishi mumkinligiga kam e’tibor berilgan.

“AQShda keksalar soni o’sib bormoqda va ko’plab keksalar turli xil sog’liq muammolariga duch kelishmoqda”, dedi tadqiqot muallifi Shennon Shen, Hope kolleji sotsiologiya professori.

“Keng ma’noda, men ijtimoiy munosabatlarning keyingi hayotdagi sog’liq muammolari xavfi bilan qanday bog’liqligi bilan qiziqaman. Men jinsiy munosabatlarga e’tibor qarataman, chunki ular katta yoshdagi aholi orasida ko’pincha e’tibordan chetda qoladigan ijtimoiy munosabatlarning samimiy shaklidir. Kognitiv pasayish bo’yicha ko’plab tadqiqotlar o’tkazilganiga qaramay, yaqin ijtimoiy munosabatlar kognitiv faoliyat uchun qanchalik foydali bo’lishi mumkinligini ko’rib chiqadigan juda kam ish mavjud.

Jinsiylik va kognitiv salomatlik o’rtasidagi bog’liqlikni o’rganish uchun tadqiqotchilar Milliy ijtimoiy hayot, salomatlik va qarish loyihasi (NSHAP) ma’lumotlariga murojaat qilishdi . Ushbu loyiha Qo’shma Shtatlardagi turli xil keksa yoshdagi odamlarni o’rganib chiqdi va tahlil qilish uchun milliy vakillik namunasini taqdim etdi.

Vaqt o’tishi bilan o’zgarishlarni tahlil qilish uchun tadqiqotchilar o’z tahlillarini tadqiqotning 2 va 3-bosqichlarini yakunlagan 2409 respondent bilan chekladilar. Hamkorlikdagi jinsiy aloqaga e’tibor qaratish uchun ular namunani 62 yosh va undan katta bo’lgan, kognitiv funktsiyalar haqida to’liq ma’lumotlarga ega bo’lgan va turmush qurgan, birga yashagan yoki 2-raundda romantik, yaqin yoki jinsiy sherigi bo’lgan 1683 respondent bilan cheklashdi.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-9585941727679583&output=html&h=250&slotname=5494213682&adk=315283653&adf=2022854937&pi=t.ma~as.5494213682&w=300&lmt=1696885639&format=300×250&url=https%3A%2F%2Fwww.psypost.org%2F2023%2F10%2Fsexual-activity-predicts-enhanced-cognitive-function-in-older-adults-study-finds-213954&host=ca-host-pub-2644536267352236&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTAuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTE3LjAuNTkzOC4xNTAiLFtdLDAsbnVsbCwiNjQiLFtbIkdvb2dsZSBDaHJvbWUiLCIxMTcuMC41OTM4LjE1MCJdLFsiTm90O0E9QnJhbmQiLCI4LjAuMC4wIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjExNy4wLjU5MzguMTUwIl1dLDBd&dt=1696957046964&bpp=1&bdt=571&idt=511&shv=r20231004&mjsv=m202310030101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3D2b196ed822638318-228f449b45df0062%3AT%3D1696957015%3ART%3D1696957015%3AS%3DALNI_MZhsJb4E4109alSlPl2S7-kOf8cRg&gpic=UID%3D00000d9869619fc4%3AT%3D1696957015%3ART%3D1696957015%3AS%3DALNI_MYdoqiWzzDM6kkKYz11EKq0D6313A&prev_fmts=750×280%2C300x250&correlator=7679385256798&frm=20&pv=1&ga_vid=1297019208.1696957047&ga_sid=1696957047&ga_hid=842499761&ga_fc=0&u_tz=300&u_his=4&u_h=864&u_w=1536&u_ah=824&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=452&ady=2235&biw=1505&bih=790&scr_x=0&scr_y=0&eid=44759876%2C44759927%2C44759837%2C31077327%2C31078600%2C44804782%2C44805099%2C31078673%2C44803793%2C44804940%2C31078663%2C31078665%2C31078668%2C31078670&oid=2&pvsid=1050029167498750&tmod=435951133&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fwww.psypost.org%2F&fc=896&brdim=30%2C26%2C30%2C26%2C1536%2C0%2C1536%2C882%2C1522%2C790&vis=1&rsz=%7C%7CeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&cms=2&fu=0&bc=31&td=1&nt=1&ifi=3&uci=a!3&btvi=2&fsb=1&xpc=SXSyF9y9lW&p=https%3A//www.psypost.org&dtd=518

Kognitiv funktsiya turli kognitiv sohalarni baholovchi vosita bo’lgan Monreal Kognitiv Baholash (MoCA-SA) yordamida baholandi. Respondentlarning ushbu baholash bo’yicha olgan ballari ularning kognitiv salomatligi haqida tushuncha berdi.

Tadqiqot sheriklik jinsiy aloqasining uchta o’lchovini o’rganib chiqdi: jinsiy chastota (respondentlar qanchalik tez-tez jinsiy aloqada bo’lishadi), jismoniy zavq (jinsiy faoliyatdan olingan zavq darajasi) va hissiy qoniqish (respondentlar jinsiy aloqalarini qanchalik qoniqarli deb topdilar).

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-9585941727679583&output=html&h=250&slotname=5494213682&adk=1044959112&adf=1718569669&pi=t.ma~as.5494213682&w=300&lmt=1696885639&format=300×250&url=https%3A%2F%2Fwww.psypost.org%2F2023%2F10%2Fsexual-activity-predicts-enhanced-cognitive-function-in-older-adults-study-finds-213954&host=ca-host-pub-2644536267352236&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTAuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTE3LjAuNTkzOC4xNTAiLFtdLDAsbnVsbCwiNjQiLFtbIkdvb2dsZSBDaHJvbWUiLCIxMTcuMC41OTM4LjE1MCJdLFsiTm90O0E9QnJhbmQiLCI4LjAuMC4wIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjExNy4wLjU5MzguMTUwIl1dLDBd&dt=1696957046965&bpp=1&bdt=573&idt=520&shv=r20231004&mjsv=m202310030101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3D2b196ed822638318-228f449b45df0062%3AT%3D1696957015%3ART%3D1696957015%3AS%3DALNI_MZhsJb4E4109alSlPl2S7-kOf8cRg&gpic=UID%3D00000d9869619fc4%3AT%3D1696957015%3ART%3D1696957015%3AS%3DALNI_MYdoqiWzzDM6kkKYz11EKq0D6313A&prev_fmts=750×280%2C300x250%2C300x250&correlator=7679385256798&frm=20&pv=1&ga_vid=1297019208.1696957047&ga_sid=1696957047&ga_hid=842499761&ga_fc=0&u_tz=300&u_his=4&u_h=864&u_w=1536&u_ah=824&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=452&ady=2734&biw=1505&bih=790&scr_x=0&scr_y=0&eid=44759876%2C44759927%2C44759837%2C31077327%2C31078600%2C44804782%2C44805099%2C31078673%2C44803793%2C44804940%2C31078663%2C31078665%2C31078668%2C31078670&oid=2&pvsid=1050029167498750&tmod=435951133&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fwww.psypost.org%2F&fc=896&brdim=30%2C26%2C30%2C26%2C1536%2C0%2C1536%2C882%2C1522%2C790&vis=1&rsz=%7C%7CeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&cms=2&fu=0&bc=31&td=1&nt=1&ifi=4&uci=a!4&btvi=3&fsb=1&xpc=y885epSmaJ&p=https%3A//www.psypost.org&dtd=527

75 dan 90 yoshgacha bo’lgan jinsiy faol kattalar orasida haftada kamida bir marta jinsiy aloqada bo’lish, o’tgan yil davomida jinsiy aloqada bo’lmaganlar bilan solishtirganda, besh yil o’tgach, yaxshi kognitiv funktsiya bilan bog’liq. Bu shuni ko’rsatadiki, jinsiy chastota o’rganilgan eng keksa yosh guruhi uchun kognitiv foyda keltirishi mumkin.

62 yoshdan 74 yoshgacha bo’lgan kattalar uchun kognitiv funktsiyaga ta’sir qiluvchi asosiy omil jinsiy sifat edi. Jinsiy munosabatlarni juda yoki o’ta yoqimli va qoniqarli deb hisoblaganlar besh yil o’tgach, jinsiy tajribalarini yoqimli yoki qoniqarli deb hisoblamagan hamkasblariga qaraganda yaxshiroq kognitiv faoliyatni boshdan kechirdilar.

Erkaklar orasida jinsiy aloqada yuqori jismoniy zavq besh yil o’tgach, yaxshi kognitiv faoliyat bilan bog’liq edi. Ayollar orasida bu aloqa kuzatilmadi. Jinsiy chastota va uning kognitiv funktsiyaga ta’siri bo’yicha sezilarli gender farqlari topilmadi.

Shen PsyPost nashriga bergan intervyusida: “Hamkorlik qilgan keksa amerikaliklar uchun jinsiy aloqa keyingi kognitiv funktsiya uchun muhim, ammo bu jinsiy aloqaning yoshi va jihatiga bog’liq”, dedi Shen. “75-90 yoshli kattalar uchun haftada bir marta yoki undan ko’proq jinsiy aloqa qilish jinsiy aloqada bo’lmaganlarga qaraganda besh yil o’tgach, kognitiv funktsiyani yaxshilaydi. 62-74 yoshli kattalar uchun yaxshiroq jinsiy sifatga ega bo’lish – ko’proq jismoniy zavq va hissiy qoniqish – besh yildan so’ng yaxshiroq kognitiv funktsiya bilan bog’liq edi.

Qizig’i shundaki, teskari sabab yo’lini (keyinroq jinsiy aloqani bashorat qiluvchi kognitiv funktsiya) o’rganayotganda, tadqiqotchilar bilishning keyingi jinsiy hayotga sezilarli ta’sirini topmadilar.

“Biz olib borgan modellar bir vaqtning o’zida jinsiylikning keyingi kognitiv faoliyat bilan qanday bog’liqligini va kognitiv faoliyatning keyingi jinsiy aloqa bilan qanday bog’liqligini sinab ko’rdi”, dedi Shen. “Besh yil o’tgach, kognitiv faoliyatning jinsiy faoliyat yoki jinsiy sifat bilan bog’liqligi bo’yicha sezilarli natijalar yo’qligi ajablanarli edi.”

“Kognitiv funktsiya jinsiy aloqa bilan bog’liq bo’lishi mumkin bo’lsa-da, biz turli yosh va jins guruhlariga e’tibor qaratganimizda ham buning dalillarini ko’rmayapmiz. Buning o’rniga, natijalar jinsiy aloqaning muhimligini va uning keyingi sog’liq natijalariga qanday hissa qo’shishini ko’rsatadi.

O’z topilmalarining to’g’riligini ta’minlash uchun tadqiqotchilar jinsiy va kognitiv salomatlikka ta’sir qilishi mumkin bo’lgan turli omillarni hisobga olishdi. Bularga jinsi, yoshi, irqi-etnikligi, ma’lumoti, daromadi, oilaviy ahvoli, o’zini o’zi baholagan sog’liq va depressiya kiradi.

Ammo har qanday ilmiy tadqiqotda bo’lgani kabi, e’tiborga olish kerak bo’lgan cheklovlar mavjud. Asosiy cheklovlardan biri shundaki, tadqiqot besh yillik davrni o’z ichiga olgan NSHAP so’rovining faqat ikki bosqichi ma’lumotlariga asoslangan. Uzoq muddatli tadqiqotlar jinsiylik va kognitiv salomatlik o’rtasidagi bog’liqlik haqida aniqroq dalillar keltirishi mumkin.

“Yodda tutish kerak bo’lgan bir nechta ogohlantirish bor”, dedi Shen. “Birinchidan, tadqiqot namunasi faqat jamoada yashovchi keksa odamlarni tekshirdi, shuning uchun natijalar qariyalar uylarida yashovchi keksa odamlarga taalluqli emas. Ikkinchidan, ma’lumotlar to’plamida jinsiy rozilik bilan bog’liq savollar yo’q edi, kognitiv pasayishning og’ir shakllari bo’lgan odam berish imkoniyati cheklangan bo’lishi mumkin.

Kelajakdagi tadqiqotlar jinsiy faollik va qoniqish kognitiv salomatlikka ta’sir qiladigan nevrologik yo’llarni o’rganishi mumkin, ayniqsa yosh kattalar orasida. Bundan tashqari, qo’shimcha NSHAP ma’lumotlarining chiqarilishi jinsiylik va kognitiv funktsiya o’rtasidagi munosabatlarni uzoq muddatli tekshirishga imkon beradi.