Izzattillo Islomov
Ijodkorlik – bu yangi va foydali g’oyalarni yaratish qobiliyati. Psixologik tadqiqotlarda u odatda odamning turlicha fikrlash qobiliyatlarini tekshirish orqali baholanadi. Divergent fikrlash qobiliyati yuqori bo’lgan shaxslar – bu muammolarga turli xil echimlarni topishga qodir bo’lganlar (agar muammoning tabiati turli xil echimlarga imkon beradigan bo’lsa). Ijodkor bo’lish uchun shaxsga yaxshi ishlaydigan xotira, aql va boshqa bir qator kognitiv jarayonlarning samarali ishlashi kerak.
Ijodkorlik bolalik va o’smirlik davrida rivojlanadi. Keksa yoshda ham tabiiy ravishda pasayib ketadigan ko’rinadi. Xuddi shunday tarzda, divergent fikrlash odatda o’rta va kech balog’at yoshi o’rtasida pasayish tendentsiyasiga ega, ammo undan keyin nisbatan barqaror bo’lib qoladi.
Tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, 56-74 yoshli, 75-85 va 86-98 yoshdagi guruhlar o’zlarining turlicha fikrlash qobiliyatlarida farq qilmaydi. Shu bilan birga, shuni yodda tutish kerakki, keksa yoshdagi odamlar orasida omon qolish ta’siri tobora kuchayib bormoqda – ishtirokchilar va umuman bu toifadagi odamlar faqat keksa yoshga qadar omon qolgan odamlardir, lekin ularning ko’pchiligi tug’ilganlar. yil tengdoshlari yo’q.
Tadqiqot muallifi Jordanna A. Kruse va uning hamkasblari o’smirlikdan to kechki balog’atga etgunga qadar yoshning ijodkorlikka ta’sirini o’rganishni xohlashdi. Shuningdek, ular ijodkorlik bilan bog’liq miya tarmoqlarini tekshirishni xohlashdi. Buning uchun ular o’smirlar va kattalar ishtirokida neyroimaging tadqiqotini o’tkazdilar.
Tadqiqot jami 180 nafar ishtirokchini o’z ichiga oldi: 86 o’smir (11-18 yosh), 52 yosh (19-35 yosh) va 42 katta yoshli (50-81 yosh). Ulardan 111 ishtirokchi dam olish vaqtida funktsional magnit-rezonans tomografiya (fMRI) tekshiruvidan o’tdi. Qolgan 69 ishtirokchi faqat ijod bilan bog’liq vazifani bajardi.
Barcha ishtirokchilar o’zlarining turlicha fikrlashlarini baholagan “tuxum ijodkorligi vazifasini” bajarishdi. Ushbu topshiriqda ishtirokchilardan tovuq tuxumi 30 fut balandlikdan tushganda sinishining oldini olish uchun iloji boricha ko’proq ijodiy echimlarni o’ylab ko’rishlari so’ralgan. Ushbu echimlarni yaratish uchun ularga 10 daqiqa vaqt berildi.
Tadqiqotchilar bu vazifani tanladilar, chunki u tajribani talab qilmaydi va faqat mavjud bilimlari asosida aniq echimlarni ko’rib chiqadigan shaxslar va kamroq tarqalgan variantlarni o’rganadiganlar (yuqori ijodkorlikni ko’rsatadi) o’rtasidagi farqni aniqlay oladi. Tuxum vazifasiga berilgan javoblarga asoslanib, tadqiqotchilar ijodiy fikrlashning 10 xil jihatini baholadilar.
Natijalar shuni ko’rsatdiki, o’rtacha yosh kattalar deyarli barcha jihatlar bo’yicha o’smirlarga qaraganda yuqoriroq ijodkorlik ko’rsatkichlariga ega. Keksa yoshdagilar ijodkorlikning 5 jihati bo‘yicha o‘smirlarga qaraganda yuqori ball olgan bo‘lsa, qolgan jihatlar bo‘yicha ularning ballari o‘xshash bo‘lgan. Yosh kattalar ijodkorlikning bir jihati bo’yicha katta yoshdagilarga qaraganda yuqori ball to’plagan bo’lsa, boshqa jihatlarda ularning ballari o’xshash edi.
fMRI skanerlari miyaning ijro etuvchi boshqaruv tarmog’idagi ulanish “keng ijodkorlik” deb ataladigan bir guruh ijodkorlik aspektlari bilan bog’liqligini ko’rsatdi. Bu assotsiatsiya o’smirlarda ijobiy bo’lsa-da, yoshlarda ham, kattalarda ham salbiy edi. Bu shuni anglatadiki, ijro etuvchi boshqaruv tarmog’ida yaxshi aloqaga ega bo’lgan o’smirlar ko’proq ijodiy bo’lishga moyil bo’lgan, aloqasi yaxshi bo’lgan kattalar (ham kichik, ham katta) kamroq ijodiy bo’lishga moyil.
Funktsional tarmoq ulanishi – fMRI skanerlash paytida miyaning bir nechta mintaqalari faoliyatining sinxronlashuvi yoki muvofiqligi darajasi. Ijroiya boshqaruv tarmog’i yuqori darajadagi kognitiv jarayonlarda, xususan, boshqa miya tarmoqlarini boshqarish va muvofiqlashtirishda ishtirok etadigan funktsional miya tarmog’idir. U o’zaro bog’langan miya hududlari to’plamidan iborat bo’lib, prefrontal korteks, oldingi singulat korteks va parietal korteks. Ushbu tarmoq diqqatni nazorat qilish, ish xotirasi, kognitiv moslashuvchanlik va qaror qabul qilish kabi funktsiyalar bilan bog’liq.
“O’smirlar yosh va katta yoshdagilarga qaraganda kamroq ijodiy bo’lishga moyil edilar, ayniqsa doimiy ijodkorlikdan ko’ra, keng ijodkorlik bilan bog’liq o’zgaruvchilar. Bu ijodkorlikning uch tizimli modelini qo’llab-quvvatlaydi, bu fiksatsiya ta’sirini (faqat aniq echimlarga e’tibor qaratish tendentsiyasi, aqlga eng oson keladigan) yechimning keng yo’llarini o’rganish orqali [muammoni hal qilishning kamroq aniq usullari] yuqori natijalarga olib kelishini ko’rsatadi. umuman ijodkorlik. Neyron darajasida, tadqiqot ijroiya boshqaruv tarmog’ining funktsional yaxlitligi o’smirlarda yuqori divergent fikrlash bilan ijobiy bog’liqligini va kattalarda salbiy ekanligini ko’rsatadigan yangi topilmalar haqida xabar beradi, bu farqlar o’smirlar va yosh va kattalar o’rtasida sezilarli bo’ladi. tadqiqotchilar xulosa qildilar.
Tadqiqot ijodkorlik va uning neyron korrelyatsiyasini ilmiy tushunishga muhim hissa qo’shadi. Biroq, u ham e’tiborga olinishi kerak bo’lgan cheklovlarga ega. Shunisi e’tiborga loyiqki, barcha tahlillar faqat bitta miya tekshiruvi (har bir ishtirokchi uchun) va bitta vazifani bajarishga asoslangan. Bundan tashqari, namuna hajmi nisbatan kichik edi. Turli xil ijodiy topshiriqlar va turli vaqt nuqtalari va o’rganish ishtirokchilarining katta guruhlarida ishlashni tekshirish natijasida olingan natijalar teng natijalarni bermasligi mumkin.
