Bugun biz bolaligimizda imkonsiz narsaga o’rgatilganidan kulamiz – “Og’zingni yop, osh ye!” Bu iborada biz ovqatlanayotganda gaplashmaslik kerakligini o’qiganga o’xshaymiz, ammo bitta jumla ichidagi bunday qarama-qarshilik salbiy psixologik ta’sir ko’rsatadi. Bola bu iborani so’zma-so’z qabul qiladi va nima qilish kerakligini, og’zini yopiq holda qanday ovqatlanishni bilmaydi? O’smirlar isyonga moyil bo’lib, ular hayotda o’z o’rnini qidiradi, o’z mustaqilligini ko’rsatishni xohlaydi. Natijada, ota-onalar bilan manfaatlar to’qnashuvi “Siz juda mustaqil bo’lganingiz uchun, xohlaganingizni qiling” iborasiga olib keladi. Va bu erda tanlov paydo bo’ladi: agar siz xohlaganingizcha qilsangiz, ota-onangiz baxtsiz bo’lishadi, lekin buni qilmaslik sizning mustaqilligingiz yo’qligini ko’rsatadi.

Batesonning ikkilangan xabari

1950-yillarda anglo-amerikalik olim Gregori Beytson shaxslararo muloqot masalalarini tadqiq qildi. Nima uchun mantiqiy fikrlash hali ham tushunmovchiliklarga olib keladi? U bu hodisani “ikki tomonlama xabar” yoki qo’sh bog’lanish deb atadi. Ba’zan biz ongsiz ravishda jumlani shunday tuzamizki, unda 2 ta qarama-qarshi xabar bor, garchi ma’no juda mantiqiy edi (sho’rva haqidagi misoldagi kabi).

Samarali muloqotning muhim qismi kontekstni xuddi shu tarzda idrok etish qobiliyatidir, chunki suhbat davomida biz metafora, so’z o’yinlari, hazil va kinoyalardan foydalanamiz, shuningdek, his-tuyg’ularni o’z ichiga oladi. Bundan tashqari, biz o’zimizni ustalik bilan ko’rsata olamiz, hatto o’zimizni alday olamiz. Ikkilamchi xabar tuzog’iga tushib qolmaslik uchun siz diqqatni o’rgatish , kuzatish qobiliyatini rivojlantirish, inson psixologiyasi haqida asosiy tushunchaga ega bo’lishingiz va his-tuyg’ularni o’qiy olishingiz kerak . Suhbatdoshning harakatlari, his-tuyg’ulari va so’zlari o’rtasidagi aniq nomuvofiqlik manipulyatsiyani ko’rsatishi mumkin.

Biz gaplashib olishimiz kerak!

Kundalik hayotda bunday manipulyatsiyalar ikki tomonlama nutq deb ataladi. U bir xil qarama-qarshilikda yotadi – yoki bir-birini istisno qiladigan ikkita harakat yoki so’z va harakatlar o’rtasidagi kelishmovchilik. Bu turli maqsadlarda amalga oshiriladi.

• Hokimiyatni mustahkamlang, kuch ko’rsating. Masalan, qaynona kelinini uy atrofida hech narsa qilmayotgani uchun tanbeh qilsa, lekin kelin shovqin-suron qila boshlaganda, u hamma narsani noto’g’ri qilayotganini allaqachon eshitadi. Bunday vaziyatda kelin nima qilsa ham yutqazadi.
• Kerakli harakatlar va harakatlarni qo’zg’atish. Ushbu uslub neyrolingvistik dasturlash texnikasida qo’llaniladi. Manipulyator ikkita javob varianti bilan savol beradi, ikkalasi ham faqat o’zi uchun foydalidir. Masalan, sotib olish to’g’risida qaror qabul qilishdan oldin, sotuvchi sizdan nima to’lash qulayroq ekanligini so’raganda – naqd pul yoki karta.

Men o’zimni himoya qilaman!

Boshqalar tomonidan manipulyatsiya qilishdan qochish uchun siz ularni tanib olishni o’rganishingiz kerak. Buning uchun har doim vaziyatni hushyor, xolisona ko’rib chiqish va tushunmovchilik bo’lsa, savol berishdan qo’rqmaslik kerak. Agar suhbatdoshingiz suhbatda ataylab manipulyatsiyadan foydalansa, sizni boshi berk ko’chaga solib qo’ysa, tushuntirish so’rang. Kelin bilan ko’rib chiqilayotgan vaziyatda, birinchi navbatda, qaynona undan qanday harakatlar kutayotganini aniqlab olish kerak. Shunda siz konstruktiv suhbat qurishingiz va murosaga kelishingiz mumkin.