Matnning semantik yaxlitligi mavjud voqelikdagi bog‘lanish va bog‘liqliklar (ijtimoiy hodisalar, tabiat hodisalari, inson, uning tashqi ko‘rinishi va ichki dunyosi, jonsiz tabiat ob’ektlari va boshqalar)ni aks ettiradi.
Nutq predmetining birligi gapning mavzusidir. Mavzu esa matnning semantik o‘zagi, uning ixchamlashtirilgan va umumlashtirilgan mazmunidir.
„Matn mazmuni“ tushunchasi nutqning axborot mazmuni kategoriyasi bilan bog‘liq jarayon bo‘lib, faqat matnga xosdir. U o‘quvchiga hodisalar o‘rtasidagi bog‘liqlikni, ularning barcha sohalardagi ahamiyatini muallifning individual munosabati orqali xabardor qiladi, unga semantik yaxlitlik beradi.
Katta matnda yetakchi mavzu bir qator kichik tarkibiy mavzularga, kichik mavzular esa o‘z navbatida paragraflar (mikro-mavzular)ga bo‘linadi.
Matnda bayon qilinayotgan fikrning to‘liqligi matnning semantik yaxlitligi bilan bog‘liq bo‘lib, to‘liq tugallangan, yaxlit tugal mazmunga ega matn mazmunni to‘liq aks ettiruvchi sarlavhani tanlash orqali amalga oshiriladi.
Shu tariqa matnning semantik yaxlitligidan uning quyidagi xususiyatlari kelib chiqadi:
- Matn — bu maʼlum bir mavzudagi bayonot;
- Matn so‘zlovchining niyatini, asosiy g‘oyasini ifodalab beradi;
- Har qanday hajmdagi matn nisbatan avtonom (to‘liq) bayonotdir;
- Matnda gaplar mantiqiy jihatdan bog‘langan bo‘ladi;
- Matn uchun uning mazmuniga mos sarlavha tanlash mumkin;
- To‘liq matn odatda boshlanish va yakunga ega bo‘ladi.
Matn uslublari va turlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mantiqiy boʻlgan minimal matn yozuv deb ataladi. Bundan tashqari, bunday matnni eslatma deb atash mumkin.
funktsional uslublar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ilmiy uslub
- So‘zlashuv uslubi
- Badiiy uslub
- Ommabop (publitsistik) uslub
- Rasmiy-idoraviy uslub
Turi[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Hikoya
- Tasviriy
- Tavsifiy matnlarga bo‘linadi.
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Matn fayli
- Freewriting — bu gʻayrioddiy echimlar va gʻoyalarni topishga yordam beradigan matnni tezda shakllantirish texnikasi va usuli.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Гальперин И. Р. О понятии «текст» // Материалы научной конференции «Лингвистика текста».— Т. 1.— М., 1974.— С. 67.
Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Текст // Литературная энциклопедия терминов и понятий / Под ред. А. Н. Николюкина. — Институт научной информации по общественным наукам РАН[sayt ishlamaydi]: Интелвак, 2001. — Стб. 1063—1064. — 1596 с. — ISBN 5-93264-026-X.
- Гальперин И. Р. Текст как объект лингвистического исследования. — М.: Наука, 1981.
- Каменская О. Л. Текст и коммуникация. — М.: Высшая школа, 1990.
- Топоров В. Н. Пространство и текст // Текст: семантика и структура (Wayback Machine saytida 2022-04-01 sanasida arxivlangan). — М., 1983. — С. 227—284.
- Сорокин Ю. А. Психолингвистические аспекты изучения текста. — М.: Наука, 1985.
- Лукин В. А. Художественный текст: Основы теории и элементы анализа. — М.: Ось-89, 1999.
- Чернявская В.Е. Лингвистика текста: поликодовость, интертекстуальность, интердис