Ular tushunmaydilarmi? Bu savolni so’rab, biz ba’zi aniq narsalarni boshqalarning tushunishi uchun qandaydir tarzda tushunib bo’lmasligini nazarda tutamiz. Biz odatdagidek qabul qilgan narsa boshqalar uchun mutlaqo kutilmagan kashfiyot bo’lishi mumkin. Gap shundaki, bizning dunyoni idrok etishimiz, muammolarni hal qilish usullari va umuman hayot tarzimiz tafakkurga bog’liq. Va agar turli nuqtai nazarlar bilan murosaga erishish mumkin bo’lsa, unda bu funktsiya buzilgan bo’lsa, odamning aqliy operatsiyalarni bajarish qobiliyati butunlay zaiflashadi.

Nima uchun o’ylashimiz kerak

Tafakkur erta maktabgacha yoshda shakllanadi va butun hayot davomida rivojlanadi. Tajriba orttirish, ma’lumotni yodlash, undan foydalanishni o’rganamiz. Bular aqliy operatsiyalar – ular sintez (elementlarni bog’lash), tahlil qilish (tahlil qilish), umumlashtirish, tasniflash, konkretlashtirish, abstraksiyani o’z ichiga oladi. Biz ularga fikrlashning muayyan shakllariga kelishlari kerak: tushuncha, hukm, xulosa. Fikrlash jarayonlarining to’g’ri ishlashi natijasida biz mantiqiy xulosalar chiqarishimiz, sabab-oqibat munosabatlarini kuzatishimiz, rejalashtirish va bashorat qilishimiz va maqsadlarimizga erishishimiz mumkin. Ushbu jarayonlardagi buzilishlar turli sabablarga ko’ra yuzaga kelishi mumkin. Ikki guruh buzilishlar mavjud – sifat va miqdoriy.

Huquqbuzarliklar turlari

Miqdoriy buzilishlarga nutqning buzilishi, aqliy rivojlanishning buzilishi va aqliy zaiflik kiradi.

• Bolalarda nutq rivojlanishining kechikishi nutq rivojlanishi davrida, taxminan 2-3 yoshda aniqlanadi. Nevrolog tashxis qo’yadi va keyinchalik tuzatish kiritadi.
• Bolada erta bolalikdan aqliy zaiflik oligofreniya deb ataladi. Tuzatish sifatida sotsializatsiya va o’z-o’zini parvarish qilish buyuriladi, sizni nevrolog va psixoterapevt kuzatishi kerak.
• Kattalar va keksa odamlarda fikrlash buzilishi ruhiy jarayonlarning buzilishida namoyon bo’ladi va demans deb ataladi. Ushbu holatni tuzatish psixoterapevt nazorati ostida amalga oshiriladi.

Fikrlash jarayonlarining tezligi bilan bog’liq buzilishlar ham mavjud bo’lib, faoliyatning inhibisyonu ham, tezlashishi ham rol o’ynaydi. Ular hissiy aqlga salbiy ta’sir qiladi va eyforiya, apatiya va depressiya kabi holatlar bilan chambarchas bog’liq. Bularga quyidagilar kiradi:

1. Buzilgan fikrlash – bu bitta fikrni shakllantirish va mulohazalar ketma-ketligini saqlab qolish qobiliyati. Bu fikrlarning juda tez o’zgarishi tufayli yuzaga keladi, buning natijasida nutq bema’ni va ma’nosiz bo’lib qoladi. Shizofreniyada kuzatiladi.
2. Manik sindrom juda tez nutqda, ma’ruzachi o’zining barcha fikrlarini ifoda etishga harakat qilganda namoyon bo’ladi. Bunga parallel ravishda psixo-emotsional fon kuchayadi.
3. Depressiv sindrom jarayonlarni inhibe qilish bilan birga keladi, natijada – aniq tafsilotlarsiz nutqning sekinlashishi. Shu bilan birga, hissiy tushkunlik kuzatiladi.
4. Puxtalik – bu aqliy, demak, nutq jarayonida tafsilotlarning ortiqchaligi. Tafsilotlarga bo’lgan bu ishtiyoq sizga mavzularni tezda almashtirishga imkon bermaydi, bu esa aqliy qattiqlikka olib keladi. Bu asab tizimining kasalliklarida kuzatiladi.
5. Mulohaza yuritish – bu fikrni o’rgatish, umumlashtirish, lekin aniq bir savolga javob bermaslik tendentsiyasi.
6. Autizm spektrining buzilishi yomon sotsializatsiya yoki uning to’liq yo’qligi va o’ziga chekinishni anglatadi. Ichki tajribalar ko’pincha bo’rttiriladi, bu esa tashvish kabi boshqa kasalliklarning rivojlanishiga olib keladi.
7. Obsesif-kompulsiv buzuqlik intruziv fikrlar (obsesyonlar) va ularni engish uchun zarur bo’lgan harakatlar yoki marosimlar (majburiyatlar) mavjudligini o’z ichiga oladi. Bu holat odamni tushkunlikka soladi, uni doimo keskinlikda bo’lishga majbur qiladi va uning hissiy holatini pasaytiradi.
8. Fobiya – bu qo’rquv hissi, agar aslida hech narsa inson hayoti va sog’lig’iga tahdid solmasa. Ular travmatik hodisalar, salbiy tajribalar va asab tizimining haddan tashqari kuchlanishi natijasida hosil bo’ladi.
9. Haddan tashqari baholangan g’oyalar o’smirlik davrida, kuchli hissiy qo’zg’alish va ta’sirga asoslangan shaxs ma’lum bir e’tiqod yoki hukmni shakllantirganda paydo bo’ladi. Ular shaxsiyatni nazorat qiladi va qaror qabul qilishga ta’sir qiladi.
10. Deliryum fikrlash buzilishining bir shakli sifatida mantiqiy xulosalar asosida shakllanadigan barqaror fikrlarning mavjudligini taxmin qiladi, bu har doim ham to’g’ri emas. Bunday odamni ishontirishning iloji yo’q, u o’z fikrlarini boshqalarga etkazadi va hatto ular uchun ham, o’zi uchun ham xavfli bo’lishi mumkin.

Profilaktika va tuzatish

Aksariyat buzilishlar bolalik davrida aniqlanadi yoki travmatik hodisalardan keyingi birinchi namoyonlarda tashxis qilinadi. Tashxis va tuzatish mutaxassislar – nevrologlar, psixiatrlar va psixoterapevtlar tomonidan amalga oshiriladi. Buzilishlardagi yoshga bog’liq o’zgarishlarning oldini olish uchun neyropsikologlar miyaning asosiy aqliy funktsiyalarini muntazam ravishda o’qitishni tavsiya qiladilar va har tomonlama – diqqat , xotira va bir vaqtning o’zida fikrlash . Rossiya va xorijiy psixologlarning ko’plab tadqiqotlari asosida miyani o’qitish usullari yaratildi. Vikium 19 ta shunday texnikani to’pladi va ular asosida miya rivojlanishi uchun o’yin simulyatorlarini ishlab chiqdi . Ptentli rivojlanish dasturi foydalanuvchi uchun uning darajasidan kelib chiqqan holda shaxsan tuziladi va dars rejasini taraqqiyotga qarab moslashtiradi. Kundalik mashqlar natijasida miyaning yuqori ishlashini, shuningdek, o’zgarishlarga moslashish qobiliyatini ta’minlaydigan neyron aloqalar quriladi va mustahkamlanadi. Vikium bilan yaxshi holatda qoling!

Bizni Telegram – wikiumda o’qing