Qaysi vaziyatlarda biz bu jarayondan shunchalik zavqlanamizki, bizning yagona xohishimiz uni davom ettirishdir va qanday holatlarda biz tashqi mukofotlarni kutamiz? Psixolog Edvard Deci bu savolni o’tgan asrning 70-yillari boshida bergan. U tashqi va ichki motivatsiyani farqlashga harakat qildi. Ko’p o’tmay unga Rochester universitetidagi hamkasbi Richard Rayan qo’shildi va fan sifatida psixologiyadagi umumiy o’zgarishlarning bir qismi bo’lgan o’z taqdirini o’zi belgilash nazariyasi (psixologlar ba’zan SDT qisqartmasidan foydalanadilar) tug’ildi.

“Agar ilgari maktablar hukmronlik qilgan bo’lsa, ularning har biri o’z hokimiyatiga ega bo’lgan alohida hokimiyat edi, keyin o’sha yillarda umumiy tushunchalar tizimiga harakat boshlandi”, deydi psixolog Dmitriy Leontyev. — Yangi rahbarlar endi muqaddas maqomga ega emas edilar. Texnologik demokratlashtirish ham yuz berdi – ilmiy jurnallar kengroq tadqiqotchilar uchun ochiq bo’ldi.

Motivatsiya psixologiyasi global savollarni berishdan bosh tortdi, masalan, bizni umuman nimaga undaydi – libido yoki hayotning ma’nosini izlash. Barcha go’zalligiga qaramay, bunday savolning fanga aloqasi yo’q: bitta javobni eksperimental ravishda tasdiqlash mumkin emas.

Biz o’zimizni o’z harakatlarimizning tashabbuskori ekanligimizni his qilishni xohlaymiz – bu motivatsiyaning asosiy shartlaridan biridir.

Buning o’rniga, psixologlar vaziyatli motivatsiyaga e’tibor berishdi – nima uchun men hozir biror narsa qilyapman. Aynan shu narsani tadqiq qilish va isbotlash mumkin, – deb davom etadi Dmitriy Leontyev. SDTning paydo bo’lishi, uning fikricha, psixologiyada juda muhim voqea bo’ldi.

Uch asosiy ehtiyoj

Bizni harakatga nima undaydi? Motivatsiyaning asosi asosiy ehtiyojlardir.

Birinchisi, avtonomiyaga bo’lgan ehtiyoj: biz o’z harakatlarimizning tashabbuskori ekanligimizni his qilishni xohlaymiz. Biz mazali narsani xohlaganimiz uchun do’konga borish boshqa narsa, agar xotini yoki eri muzlatgichda to’p borligini hamma quloqlari bilan g’ichirlasa, boshqa narsa.

Ikkinchisi, kompetentsiyaga bo’lgan ehtiyoj: biz qilayotgan ishimizni muvaffaqiyatli engishni, o’z mahoratimizni his qilishni xohlaymiz. Albatta, buyuk skripkachi yoki o’yinchi bo’lish yaxshi, uning san’ati butun dunyo tomonidan tan olingan, ammo rahbarlar, hamkasblar, muxlislar yoki tinglovchilarning oddiy maqtovlari bu ehtiyojni qisman qondiradi.

Uchinchisi – boshqa odamlar bilan munosabatlarga bo’lgan ehtiyoj. Bu erda hamma narsa oddiy: atrofimizdagilar bizni qabul qilganda, eshitsa, sevsa va bu haqda bizga aytishni unutmang.