Behruzbek Hamidov
Muayyan lingvistik muhitda ulg‘ayib, ona tilimizda fikr yuritamiz, uning lug‘atidan narsa, hodisa va tuyg‘ularga nom tanlaymiz, so‘z ma’nosini ota-onamizdan, madaniyatimiz doirasidagi “vatandoshlarimizdan” o‘rganamiz. Bu shuni anglatadiki, biz hammamiz inson bo’lsak ham, masalan, his-tuyg’ular haqida turli xil fikrlarga ega bo’lishimiz mumkin.
“ATIRGUL DEYSIZMI YOKI YO’QMI …”
Biz, turli madaniyatlarda, asosiy his-tuyg’ular haqida qanday o’ylaymiz: qo’rquv, g’azab yoki, aytaylik, qayg’u? Bu juda boshqacha, deydi Otago universiteti tadqiqotchisi va hissiyot tushunchalarining madaniyatlararo xilma-xilligini o’rganuvchi xalqaro loyihaning bir qismi bo’lgan doktor Jozef Uotts. Loyihaning tadqiqot guruhi Shimoliy Karolina universiteti (AQSh) psixologlari va Maks Plank nomidagi Tabiat fanlari instituti (Germaniya) tilshunoslaridan iborat.
Olimlar 20 ta asosiy til oilasiga mansub 2474 ta tildagi soʻzlarni oʻrganishdi. Hisoblash yondashuvidan foydalanib, ular tillar semantik jihatdan bog’liq bo’lgan tushunchalarni ifodalash uchun bir xil so’zdan foydalanadigan “koleksifikatsiya” naqshlarini aniqladilar. Boshqacha qilib aytganda, olimlarni bir nechta tushunchalarni anglatuvchi so’zlar qiziqtirgan. Masalan, fors tilida xuddi shu so‘z shaklidagi “ænduh” qayg‘u va taassufni ifodalash uchun ishlatiladi.
