Ilm nafaqat qiziqarli, balki juda qimmat. Har qanday hodisalarni o’rganish, tadqiqot va tajribalar o’tkazish, farazlarni sinab ko’rish uchun qimmatbaho tuzilmalar yaratiladi va mutaxassislar jalb qilinadi. Insoniyat tarixidagi eng qimmat ilmiy loyihalar qaysilar?

Watson superkompyuteri

Bu avtomatlashtirilgan tibbiy diagnostika uchun yaratilgan IBM loyihasidir. Tashxis qo’yishda xatolar sonini kamaytirish uchun mo’ljallangan. Watson ingliz tilidagi 4 terabayt ma’lumotni, shu jumladan ingliz tilidagi Vikipediyani o’z ichiga oladi. Superkompyuter o’zining barcha ma’lumotlar bazasini juda tez qayta ishlash orqali savollarga javob bera oladi. 2011 yilda bu unga Jeopardy o’yin shousida 1 million dollar yutib olish imkonini berdi. Loyiha qiymati taxminan 1,5 milliard dollarni tashkil etadi.

Supero’tkazuvchi Super Accelerator SSC

Bu fizikadagi fundamental jarayonlarni o’rganish uchun zarur bo’lgan kollayder – zarracha tezlatgichi. Supero’tkazuvchi super kollayder 1983 yilda AQSh Kongressi tomonidan tasdiqlangan va Katta adron kollayderini ortda qoldirish uchun mo’ljallangan edi. Biroq, oradan ma’lum vaqt o’tgach, loyiha qiymati noto’g’ri hisoblangani va bu katta xarajatlarni talab qilayotgani ma’lum bo’ldi. Natijada, 1993 yilda loyiha yopildi, o’sha paytda unga 2 milliard dollar sarflangan.

Curiosity rover

Ehtimol, ijtimoiy tarmoqlar tufayli deyarli hamma bu loyiha haqida biladi. Qizil sayyora tadqiqotchisi hatto Instagram profiliga ham ega. Rover Marsning landshafti, tuprog‘i va iqlimini o‘rganadi va ma’lumotlarni tahlil qilish uchun Yerga yuboradi. Bundan tashqari, uning ish natijalari qo’shni sayyoraga boshqariladigan missiyani tashkil etishga yordam beradi. Curiosity 2012 yilda Marsga borgan va shu kungacha u 3,5 Mars yilidan ko’proq vaqt davomida u erda bo’lgan (Marsda bir yil 687 Yer kuniga teng). Loyiha qiymati taxminan 2,5 milliard dollarni tashkil etadi.

LHC – Katta adron kollayderi

Muvaffaqiyatsiz SSC loyihasining xuddi shunday raqibi, u allaqachon ulkan ish natijalarini ko’rsatdi. Misol uchun, 2012 yilda LHC tufayli Xiggs Bozoni kashf qilindi – boshqa barcha zarralarning massasi uchun mas’ul bo’lgan elementar zarracha. Uning kashfiyoti koinotning standart modeli foydasiga kuchli dalil bo’lib, bizni kvant olamining ko’plab sirlarini ochishga yaqinlashtiradi. Aytgancha, kollayderning uzunligi 27 kilometrni tashkil etadi – aynan shu masofada zarralar joylashgan bo’lib, ular magnit maydonda tezlashadi va ular yo’q qilinganda nima hosil bo’lishini ko’rish uchun to’qnashadi. Loyiha qiymati taxminan 4,5 milliard dollarni tashkil etadi.

ITER – Xalqaro eksperimental termoyadroviy reaktor

1985 yilda SSSR va AQSh o’rtasidagi qo’shma loyiha termoyadroviy sintezning xususiyatlarini o’rganish uchun ishlab chiqilgan. Keyinchalik loyihada Yevropa Ittifoqi va Yaponiya ishtirok etdi. Bugungi kunda unga 7 ta a’zo davlat kiradi: Evropa Ittifoqi, AQSh, Rossiya, Xitoy, Hindiston, Yaponiya, Janubiy Koreya. Reaktor qurilishini 2020-yilgacha yakunlash, 2027-yilda esa termoyadroviy termoyadroviy termoyadroviy termoyadroviy termoyadroviy termoyadroviy termoyadroviy termoyadroviy termoyadroviy termoyadroviy termoyadroviy termoyadroviy termoyadroviy sintezning birinchi tajribalarini 2027-yilda o‘tkazish rejalashtirilgan. Loyihaning butun tarixi davomida uning qiymati sezilarli darajada oshdi, o’rtacha smeta hozirda 21,5 milliard dollarni tashkil etadi.

ISS – Xalqaro kosmik stantsiya

Bu xalqaro hamkorlikning eng yorqin namunasi va tarixdagi eng qimmat ilmiy loyihadir. Birinchi modullar 1988 yilda ishga tushirilgan va loyihani yakuniy yakunlash 2020 yilda rejalashtirilgan edi. Uning qiymati 150 milliard dollarga baholanmoqda.