Gipnoz – bu targ’ib qiluvchi usul bo`lib taklif orqali xatti-harakatlardagi o’zgarishlardir. Biz o’zimizga asoslanadigan ta’rifga qarab, gipnozni psixologik holat yoki munosabat va aqliy jarayonlar majmui sifatida kontseptsiyalashimiz mumkin. Hozirda ilmiy hamjamiyat uni taxminlar yoki miya to’lqinlari bilan bog’laydi.

Ushbu maqolada biz  gipnozning eng keng tarqalgan 5 turi haqida gaplashamiz. Gipnoz Kontsepsiyasi to’g’ridan-to’g’ri og’zaki taklifga asoslangan an’anaviy usul sifatida Milton Erikson tomonidan ishlab chiqilgan, kognitiv-xulq-atvori gipnozi, o’z-o’zini gipnoz va neyrolingvistik dasturlash yoki NLP, bu gipnozning aniq shakli bo’lmagan holda asosan Eriksonian variantiga asoslanadi.

• Tegishli maqola: “Gipnoz haqida 10 ta afsona, demontaj qilingan va tushuntirilgan”

Gipnozning eng mashhur 5 turi

Quyida biz 5 ta eng yaxshi ma’lum bo’lgan texnikani, shu jumladan gipnozdan foydalanishni tasvirlaymiz. Albatta, boshqa ko’plab versiyalar mavjud va ushbu usullardan bir nechtasini birlashtirgan mutaxassislar yoki asboblar bo’lishi mumkin.

1. An’anaviy gipnoz (taklif bo’yicha)

An’anaviy gipnoz tarixi Frants Mesmerning o’ziga xos usullaridan boshlanadi, bu usul magnitlarni jalb qilgan va 18-asr oxirida mashhur bo’lgan. Keyinchalik Jeyms Brayt mesmeristik gipotezalarga qarshi ekanligini ko’rsatib, gipnozni asab tizimining holati deb hisoblasa, Pyer Janet buni psixologik dissotsilanish bilan bog’laydi.

An’anaviy gipnoz trans holatini keltirib chiqarishga asoslangan; gipnoz qilingan kishi unga erishgandan so’ng, uning fe’l-atvori yoki uning aqliy mazmuni to’g’risida og’zaki shaklda takliflar oladi. Shunday qilib, ushbu uslubning maqsadi xatti-harakatlarga ta’sir o’tkazish, masalan, odamga salbiy odat yoki e’tiqoddan voz kechishni taklif qilish.

Bugungi kunda klassik usul hali ham dunyodagi eng ko’p ishlatiladigan gipnoz shaklidir. Nazariy nuqtai nazardan u bilan bog’liq Freyd tomonidan qo’yilgan behush ongning gipotezasi bu psixoanalizning kognitivizmdan farq qiladigan yo’nalishlariga ta’sir qilishdan tashqari, keyingi rivojlanishlarini ham asosiy usul sifatida belgilab qo’ydi.

• Tegishli maqola: “Zigmund Freyd: taniqli psixoanalistning hayoti va faoliyati”

2. Eriksoniyalik gipnoz

Ushbu gipnoz turi ushbu sohada va umuman psixoterapiyada kashshof hisoblangan amerikalik psixolog Milton H.Erikson tomonidan ishlab chiqilgan. Ushbu muallifni psixologik ijtimoiy rivojlanishning 8 bosqichi nazariyasi bilan mashhur bo’lgan nemis evolyutsion psixologi Erik Erikson bilan adashtirmaslik kerak.

Eriksoniyalik gipnoz to’g’ridan-to’g’ri takliflar orqali emas, balki orqali amalga oshiriladi ijodiy va aks etuvchi fikrlashni ma’qullaydigan metafora. Shu sababli, u gipnozga chidamli, past darajadagi taklif darajasiga ega bo’lgan yoki protseduraga shubha bilan qaraydigan odamlarda klassik gipnozga qaraganda katta samaradorlikka ega.

Eriksonning ta’siri nafaqat gipnoz va neyrolingvistik dasturlash bilan cheklanib qolmaydi, bu haqda keyinroq gaplashamiz. Uning aralashuv modelining markaziy tomoni, terapevt va mijoz o’rtasidagi munosabatlarning og’irligi O’zgarishlarga erishishda uni strategik maktab va tizim yondashuvining ikkala qismi echimlarga yo’naltirilgan qisqa terapiya olib bordi.

• Sizni qiziqtirishi mumkin: “Eriksonning psixologik rivojlanish nazariyasi”

3. Kognitiv-xulq-atvor gipnozi

Kognitiv-xulq-atvor nuqtai nazari gipnozni takliflar orqali xulq-atvor o’zgarishini rag’batlantiruvchi usullar to’plami sifatida tasavvur qiladi. Ushbu hodisa kabi omillar o’zaro ta’sirining natijasi sifatida tushuniladi jismoniy bo’shashish holati, tasavvurdan foydalanish yoki shaxsning umidlari va e’tiqodlari.

Kognitiv-xulq-atvor yo’nalishlariga rioya qilgan ba’zi terapevtlar gipnoz usullarini katta aralashuvlarga qo’shimcha sifatida qo’llashadi. Shu ma’noda, u uyqudan uyg’onish siklining buzilishi, xulq-atvor va moddalarga qaramlik (ayniqsa tamaki) yoki shikastlanishdan keyingi stress buzilishi kabi turli xil muammolarga nisbatan qo’llanilgan.

• Sizni qiziqtirishi mumkin: “Klinik gipnoz: u nimadan iborat va u qanday ishlaydi?”

4. O’z-o’zini gipnoz

O’z-o’zini gipnoz haqida qachon gaplashamiz bir kishi avtosuggestion orqali o’ziga bu holatni keltirib chiqaradi. Asboblar ko’pincha yordam sifatida xizmat qilish uchun ishlatiladi; eng keng tarqalgan ovoz formatidagi yozuvlar, ammo ong darajasini o’zgartirish uchun miya to’lqinlarini o’zgartiradigan qurilmalar ham mavjud.

Ushbu gipnoz turi, ayniqsa, o’ziga xos tortishish kuchiga ega bo’lmagan kundalik qiyinchiliklarda qo’llaniladi. Masalan, undan foydalanish shaxslararo va shaxslararo ko’nikmalarni rivojlantirish (masalan, talabchanlik), stress darajasini pasaytirish va yengillikni keltirib chiqarish, sahna qo’rquvi bilan kurashish, ozish yoki chekishni to’xtatish uchun keng tarqalgan.

5. Neyro-lingvistik dasturlash (NLP)

Garchi biz buni aniq bir gipnoz turi deb ayta olmasak-da, neyrolingvistik dasturlash (ko’pincha “NLP” deb nomlanadi) ushbu usullar bilan chambarchas bog’liqdir. Ushbu uslub Richard Bandler va Jon Grinder tomonidan yaratilgan psixologik mahoratni oshirish uchun “fikrlash modellari” dan foydalanadi.

Milton modeli Milton Erikson tomonidan ishlab chiqilgan gipnoz usuliga asoslangan; NLPning ushbu variantida taklif metafora orqali qo’llaniladi. Biroq, Bandler va Grinderning aralashuvi bilan Eriksonian gipnozidan foydalanish tanqid qilindi, chunki ushbu mualliflar uning ko’plab asosiy g’oyalarini o’zgartirgan yoki noto’g’ri talqin qilgan.

Ilmiy hamjamiyat neyrolingvistik dasturlashni psevdologiya deb hisoblaydiva shuning uchun firibgarlik sifatida. Uning postulatlari hech qanday empirik asos tomonidan qo’llab-quvvatlanmaydi, garchi u “nazariya” ga ishonch havosini berish uchun murakkab tushunchalarni o’z ichiga oladi; amaliyotning bu turi psevdologiyalarda nihoyatda keng tarqalgan.