Sirkadiyalik ritmlar uyqu-uyg’onish davrini tartibga soluvchi tabiiy, ichki jarayonlar bo’lib, taxminan har 24 soatda takrorlanadi. Yorug’lik va qorong’ulik kabi tashqi signallar ta’sirida bu ritmlar turli fiziologik funktsiyalarni, jumladan, gormonlarni chiqarish, tana haroratini tartibga solish va metabolizmni saqlash uchun juda muhimdir. Sirkadiyalik ritmlardagi buzilishlar umumiy salomatlik va farovonlikka sezilarli ta’sir ko’rsatishi mumkin.

Tadqiqotlar sirkadiyalik ritmlar va psixiatrik kasalliklar o’rtasida kuchli bog’liqlikni ko’rsatadi. Depressiya, bipolyar buzuqlik va ba’zi uyqu buzilishlari kabi ko’plab psixiatrik holatlar sirkadiyalik ritmlarning buzilishi bilan bog’liq. Misol uchun, depressiya bilan og’rigan odamlar ko’pincha uyqu-uyg’onish davrlarida tartibsizliklarni ko’rsatadilar va sirkadiyalik tizimdagi buzilishlar ruhiy kasalliklarni kuchaytirishi mumkin.

Odamlarda sirkadiyalik ritmlarni tartibga soluvchi markaziy “soat” miyaning gipotalamus mintaqasining supraxiazmatik yadrolarida joylashgan. Miyaning bu sohasi tomonidan ishlab chiqarilgan ritmlar kundalik yorug’lik ta’sir qilish naqshlari bilan tartibga solinadi. Tadqiqotchilarning fikriga ko’ra, tabiiy kunduzgi yorug’likka kamroq ta’sir qilish va tunda sun’iy yorug’likka ko’proq ta’sir qilishni o’z ichiga olgan zamonaviy turmush tarzi sirkadiyalik ritmlarning buzilishiga olib kelishi va ruhiy salomatlik uchun salbiy natijalarga olib kelishi mumkin.

Tadqiqot muallifi Angus C. Berns va uning hamkasblari kunduzi tabiiy yorug’lik va kechasi sun’iy yorug’lik ta’sirining sirkadiyalik ritmlardagi buzilishlarni o’z ichiga olgan psixiatrik kasalliklar bilan bog’liqligini tekshirishni maqsad qilgan. Ularning farazlariga ko’ra, kunduzgi yorug’likning ko’proq ta’siri psixiatrik kasalliklar xavfining pastligi va kayfiyatning yaxshilanishi bilan bog’liq bo’ladi, tungi yorug’likka ko’proq ta’sir qilish esa psixiatrik kasalliklar va yomon kayfiyatning yuqori xavfi bilan bog’liq bo’ladi.

Jamoa Buyuk Britaniyaning 500 000 dan ortiq aholisining genetik va salomatlik ma’lumotlarini o’z ichiga olgan yirik biotibbiyot ma’lumotlar bazasi va tadqiqot manbasi bo’lgan Buyuk Britaniya Biobank ma’lumotlar bazasidagi 86 631 kishining ma’lumotlarini tahlil qildi. Ushbu ma’lumotlar genetika, turmush tarzi va turli kasalliklarning murakkab o’zaro ta’sirini tushunish uchun tadqiqotlarda keng qo’llaniladi.

Ushbu tadqiqot uchun yorug’lik ta’siriga oid ma’lumotlar 2013 yilda to’plangan, o’shanda 100 000 dan ortiq UK Biobank ishtirokchilari 7 kunlik jismoniy faollik va yorug’lik ta’sirini o’rganishda qatnashgan. Bu vaqt davomida ishtirokchilar yetti kun davomida dominant bilaklarida yorug‘lik datchigi bo‘lgan akselerometr kiygan, bu ularning harakati va yorug‘lik darajasi haqidagi ma’lumotlarni yozib olgan. Psixiatrik ma’lumotlar 2016 yilda yig’ilgan, ishtirokchilardan onlayn ruhiy salomatlik so’rovini to’ldirishlari so’ralgan.

Natijalar shuni ko’rsatdiki, kechasi yorug’likka ko’proq ta’sir qilish katta depressiv buzuqlik, umumiy tashvish buzilishi, PTSD va psixozning ko’payishi bilan bog’liq. Butun namuna uchun bipolyar buzuqlik bilan bog’liqlik yo’q edi; ammo, tungi yorug’lik ta’sirining eng yuqori darajasiga ega bo’lgan ishtirokchilar bu buzuqlik xavfini oshirgan.

Boshqa tomondan, kunduzgi yorug’likning yuqori ta’siri katta depressiv buzilish, o’z-o’ziga zarar etkazish va psixozning past ehtimoli bilan bog’liq edi. Kechasi yorug’likning ko’payishi, shuningdek, odamda bir vaqtning o’zida bir nechta psixiatrik kasalliklarga duchor bo’lish xavfi yuqori bo’lgan.

“Bizning topilmalarimiz yaxshi psixiatrik natijalarga ega bo’lgan sirkadiyalik ritmlar uchun sog’lom bo’lgan yorug’lik ta’sir qilish naqshlarining izchil assotsiatsiyasini ko’rsatadi. Ushbu natijalar yorug’lik ta’siriga aralashuvlar sirkadiyalik ritmlarni kuchaytirish orqali ruhiy salomatlikni yaxshilash uchun transdiagnostik tarzda harakat qilishi mumkinligini ko’rsatadi. Yorqin kunlar va qorong’u tunlar jamiyat sharoitida osonlik bilan amalga oshirilishi mumkin bo’lgan ruhiy salomatlikni yaxshilash uchun oddiy, bepul, farmakologik bo’lmagan aralashuv bo’lishi mumkin “, deb xulosa qilishdi tadqiqot mualliflari.

Tadqiqot yorug’lik ta’sirining naqshlari va ruhiy salomatlik o’rtasidagi bog’liqlikni yoritadi. Biroq, u ham e’tiborga olinishi kerak bo’lgan cheklovlarga ega. Ta’kidlash joizki, tadqiqot dizayni natijalardan hech qanday sabab-ta’sir xulosalarini chiqarishga imkon bermaydi. Yorug’lik ta’sirining naqshlari ruhiy salomatlikka ta’sir qilishi mumkin, ammo ruhiy salomatlik holatlari yorug’lik ta’sirida kuzatilgan farqlarni keltirib chiqaradigan tarzda xatti-harakatlarga ta’sir qilishi mumkin.