Mentalitet muayyan madaniyatning muhim qismi bo‘lib, uning shakllanishiga turli omillar ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bu nafaqat madaniy sharoitlar, balki ko’p yillar davomida rivojlanishi mumkin bo’lgan ijtimoiy sharoitlardir.

Har bir xalqning o‘ziga xos shaxsiy madaniy makon va madaniyatning turli shakllari mavjud bo‘lib, ular faoliyat jarayonida yangi komponentlar bilan to‘ldiriladi. Xalq mustaqil ravishda o’z mentalitetini yaratadi. Shuni ta’kidlash kerakki, madaniyat va mentalitet xalqni tavsiflashi mumkin bo’lgan umumiy tushunchalar bo’lib, madaniyatlarni bir-biridan ajratishga yordam beradigan asosiy fikrlarni ajratib ko’rsatishi mumkin.

Psixologik nuqtai nazardan mentalitet

Psixologiya nuqtai nazaridan mentalitet ma’lum bir jamiyatning ruhiy hayotining muayyan uslubi va turidir. Uning tarkibiy qismlarini to’liq ochib berish uchun qarashlar tizimi qo’llaniladi va tafakkur hisobga olinadi. Psixologlar mentalitetning to’rt turini ajratib ko’rsatishadi:

• Vahshiylik. Ushbu turdagi odamlar yaxshi omon qoladilar va juda chidamli. G’oliblar shunday mentalitetga ega.
• Intelskiy. Odamlar o’zlarining qulayliklarini e’tiborsiz qoldiradilar, shu bilan birga juda yuqori samaradorlikni namoyish etadilar va o’lim va og’riqdan juda qo’rqishadi.
• Aristokratik. Mustaqillik, boylikka intilish, yuksak axloqiy fazilatlar bilan ajralib turadi.
• Burjua. Bunday odamlar mehnatkashlardir. Ular kamdan-kam hollarda samimiy bo’lishadi, lekin ular bor narsalarini qanday saqlashni va ularga g’amxo’rlik qilishni biladilar.

Shartli ravishda, muayyan odamlarning qanday faoliyat bilan shug’ullanishi va qanday tafakkurga ega ekanligini hisobga olgan holda, mentalitetni har xil turlarga bo’lish mumkin. Hamma xalqlar har xil. Ularning asrlar davomida o’tib kelayotgan turli an’analari, o’z xohish-istaklari va hayotga qarashlari bor.

Mentalitet va mentalitet o’rtasidagi farq nima?

Mentalitet har qanday xalqning asosi va madaniyatining ma’lum bir o‘zagi hisoblanadi. O’z navbatida, mentalitet atrofimizdagi dunyoni ko’rish usulidir va bu holda har doim hissiy komponent mavjud. Mentalitet umuminsoniy ahamiyatga ega. Mentalitet haqida gapirganda, biz turli xil ijtimoiy qatlamlar yoki inson taraqqiyotining davrlari haqida gapiramiz. Mentalitet tufayli ma’lum bir dunyoqarash paydo bo’lishi mumkin.

Mentalitet ijtimoiy xarakterdagi muayyan guruh bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan madaniyatdir. U ma’lum bir fikrlash tarzida, dinda, an’analarda, tilda va odamlar tanlagan falsafada namoyon bo’ladi. Mentalitet kengroq tushuncha bo’lib, fikrlash tarzini umumiy tavsiflash uchun ishlatilishi mumkin.