Behruzbek Hamidov
Kimni keksa deb atash mumkin? Bu tarixiy davr, madaniy an’analar va ijtimoiy vaziyatga bog’liq. Bizga ma’lumki, keksalik qiyofasi turli tarixiy davrlarda turlicha bo‘lgan. Masalan, Uyg’onish davrida 28-30 yoshli odam allaqachon to’liq etuk shaxs sifatida qabul qilingan. Qarilikka munosabat ham tarix davomida o‘zgargan. Qarilikka hurmat va ehtirom inkor va nafratga aylangan davrlarni ko‘rdik. Psixologiyada keksalikning ushbu ijtimoiy-madaniy xususiyatini juda aniq aks ettiruvchi tushuncha mavjud. Bu ijtimoiy soat tushunchasi. Ijtimoiy soat nima? Bu ba’zi voqealar sodir bo’lishining kutilgan xronologiyasi. Keksalikning boshlanishi muayyan vaqt bilan emas, balki jamiyatda shakllangan urf-odatlar va munosabatlar bilan bog’liq. Bugungi kunda biz 70 yilgacha bo’lgan davr uchun nozik nomni tobora ko’proq ishlatamiz: “qarilikdan oldingi davr”. Yana bir necha yillar o’tadi, umumiy ijtimoiy ahvol yaxshilanadi, umr ko’rish davomiyligi oshadi va, ehtimol, xronologik nuqtai nazardan bizning keksalik haqidagi tasavvurimiz ham o’zgaradi.
Klinik psixologiyada keksalikdan qo’rqish “gerontofobiya” deb ataladi. Bu qo’rquv bilan birga tanatofobiya ham ketadi – o’lim qo’rquvi. Har qanday qo’rquv aslida nafaqat tartibsizlik, balki safarbarlik funktsiyasini ham bajaradi. Qarilik qo’rquvini ham boshqacha davolash mumkin. Bir tomondan, bu bizni chalg’itishi mumkin. Boshqa tomondan, bu bizni sog’lig’imiz va turmush tarzimizga yanada mas’uliyat bilan yondashishga majbur qilishi mumkin. Albatta, qo’rquv faqat kichik dozalarda yaxshi. Gerotnofobiyaning tarkibiy qismlari ijtimoiy mavqeini yo’qotish, yolg’izlik, qashshoqlik va bo’sh hayotdan qo’rqishdir. Ya’ni, hayot allaqachon tugashi va rejalashtirilgan narsa amalga oshmaganligi hissi. Kasallikdan qo’rqish va nihoyat o’lim qo’rquvi. Bu qo’rquvlar qanchalik asosli va ularga qarshi kurashish uchun nima qilishimiz mumkin?
