Shaxsning ma’lum bir g’oya yoki vaziyatga diqqatni jamlashi, ekstremal darajaga yetib borishi “oqim” yoki “oqim tajribasi” deb ataladi. Bunday holatda ko’p odamlar vaqt qanday o’tishini sezmay qolishadi. Mashhur amerikalik psixolog Mihali Csikszentmihalyi o’z kitobida bu holat haqida gapirdi. Mutafakkir o’zining asosiy e’tiborini kundalik monoton mehnatning inson ruhiyatiga ta’sirini tasvirlashga qaratgan. Uning fikricha, bunday ish tufayli yuzaga keladigan stress va zerikish “oqim tajribalari” ning paydo bo’lishiga to’sqinlik qiladi.

“Oqim” holatini ko’pincha qiziqarli ijodiy ishlarga kelganda topish mumkin.

“Oqim” ga qanday kirish kerak?

Biror narsaga kuchli ishtiyoq va chuqur konsentratsiya tajribasi ko’p odamlarga tanish. Eng oddiy o’smir o’zini bu jarayonga to’liq bag’ishlagan holda skuterda u yoki bu hiylani minglab marta bajarishga qodir. Shoirlar she’rlarini komil bo‘lguncha ko‘p marta qayta yozadilar. Ularning aniq maqsadi bor, lekin jarayonning o’zi ularni hayratda qoldiradi.

“Oqim tajribasi” ga erishish uchun siz diqqatni doimiy ravishda muayyan mavzuga qaratib, chalg’itmaslikni o’rganishingiz kerak. Sizni chalg’itadigan fikrlardan xalos bo’lishga harakat qilib, o’zingizni vazifaga to’liq bag’ishlashingiz kerak. Ma’lum bo’lishicha, diqqatni jamlash bilan bog’liq muammolar bo’lgan odamlar haqiqatan ham “oqimga kirish” qiyin. Biroq, ko’p yillik mashg’ulotlar konsentratsiya san’atini rivojlantirishga imkon beradi.

Avtotelik faoliyat

“Oqim tajribasi” ning asosiy sharti – avtotelik faollikning mavjudligi. Buni Csikszentmihalyi harakatning o’zi uchun bajariladigan harakat deb ataydi. Bu har qanday haqiqiy ijodning o’ziga xos xususiyati bo’lib, uni oddiy ishdan ajratib turadi. Masalan, aktyor teatrda nafaqat tomoshabinlar e’tirofini qozonish yoki pul topish uchun o’ynaydi. Haqiqiy aktyorni sahnadagi harakat jarayonining o‘zi chuqur maftun etadi. “Oqim tajribasi” paytida odam faol ishtirokchi sifatida harakat qilishi muhimdir. Spirtli ichimliklar yoki giyohvand moddalar bilan zaharlanish orqali erishib bo’lmaydi, faqat ongli faoliyat orqali.

Siz allaqachon “oqim” da ekanligingizni qanday tushunasiz?

Asosiy mezon – bu ma’lum bir shaxsning shaxsiyati fonga o’tib ketganday tuyulganda, atrofdagi voqelik bilan birlashish hissi. U butunlay yo’qolmaydi, lekin go’yo bir muncha vaqt odam tomonidan tan olinishni to’xtatadi. Unga endi o’z hayotini doimiy ravishda izlash va tahlil qilish kerak emas. U o’zining hozirgi faoliyatiga to’liq singib ketgan. Biroq, birinchi muhim muvaffaqiyat “oqimdagi” odamga kelgandan so’ng, uning “men” uyg’onishni boshlaydi. U yana o’zining individualligini boshdan kechiradi, uni atrofdagi dunyoga qarama-qarshi qo’yadi va uning shaxsiyati boyib ketganini tushunadi.

Har doim oqim holatiga erishish mumkinmi?

Csikszentmihalyi bu savolga ijobiy javob beradi. Ba’zida noqulay muhit bunga jiddiy xalaqit beradi. Ikkinchisi odatiy bo’lishi mumkin, masalan, agar biz qamoqxona haqida gapiradigan bo’lsak, unda har bir mahbusning erkinligi bostiriladi yoki hayot uchun xavfli vaziyatlar, insonning barcha harakatlari omon qolishga qaratilgan bo’lsa. Odamlar boshiga tushgan baxtsizliklarga va ular bo’lishi kerak bo’lgan noqulay sharoitlarga qaramay, “oqim” ga kirishga muvaffaq bo’lgan ko’plab misollar mavjud.

Insonga oqim holatida yashash kerakmi?

Shubhasiz. “Oqim” holati – maqsadga erishish uchun imkoniyat. Agar inson o’ziga chindan ham yoqadigan faoliyatni topib, o’z oldiga maqsad qo’ygan va butun diqqatini uni amalga oshirishga qaratgan bo’lsa, u muvaffaqiyatga erishadi. Xafagarchilik, tashvish, yomon fikrlar, hasad va boshqa salbiy narsalar bizning e’tiborimizni chalg’itishga olib keladi. Biroq, biz ongli ravishda ongimizni oqimga qo’yishimiz va kundan-kunga o’zimiz sevgan narsamiz bilan hayotimizni yaxshilashimiz mumkin.