Behruzbek Hamidov
Uyqu jismoniy holatga katta ta’sir ko’rsatadi. Uyqu tufayli odam to’liq dam olishi, kuchga ega bo’lishi, shuningdek, ma’naviy va jismoniy salomatligini saqlab turishi mumkin. Uyquning etishmasligi miya faoliyatiga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin, shuning uchun biz ushbu maqolani o’qishni tavsiya qilamiz.
Mishel Jouvet uyquda
Olim Mishel Juvet somnologiyaning rivojlanishiga katta hissa qo’shdi. Uning fikricha, insonning uyg’onishi uchun mas’ul bo’lgan mexanizmlar uyqu uchun mas’ul bo’lganlar kabi muhimdir. Uyqu vaqtida odamlar maksimal kuchga ega bo’lishadi, bu esa yaxshi xotira, o’rganish va yaxshi his-tuyg’ularga hissa qo’shadi. Misol tariqasida, uyg’onish davrida, mexanizmlar buzilgan va odam komada bo’lgan odamning holatini olishimiz mumkin. Bunday holda, hech qanday tizim ishlamaydi va fikrlash, xatti-harakatlar va ong uchun javobgar bo’lolmaydi.
Uyg’onish va uyqu davrlari bevosita miyadagi neyronlarning ishlashiga bog’liq. Tadqiqotlar tufayli uyg’onish davri faqat miya yarim korteksining normal ishlashi bilan mumkinligi ma’lum bo’ldi. Neyronlarning ishi tonik depolarizatsiya holatini saqlashga yordam beradi. Bu holatda hushyorlik markazlari shakllanadi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, olimlar hushyorlik markazi bo’lsa, uxlash markazi ham bor degan xulosaga kelishdi. Ushbu markaz gipotalamusda topilgan va u erda joylashgan neyronlar faqat sekin uyqu paytida javob berishga qodir.
Xotira va uyqu
Inson xotirasida saqlanadigan ma’lumotlar tufayli shaxsiyat shakllanadi. Hayotda yangi voqealar sodir bo’lganda, odam darhol xotiraga murojaat qila boshlaydi, savollarga javob izlaydi. Shunday qilib, xotira doimiy o’zgaruvchan dunyoda insonning moslashuvida katta yordamchidir.
Xotira turi
Xotira ikki turga bo’linadi – deklarativ va protsessual. Deklarativ xotira inson hayotida sodir bo’lgan protsessual hodisalar uchun javobgardir. Protsessual xotira shaxsning xatti-harakatlari uchun javobgardir, ya’ni odam biror narsa qilishga harakat qilganda va u qanday bajarilganligini eslab qoladi. Hayotda bu 2 turdagi xotira bir-biri bilan chambarchas bog’langan va bir-biridan ajratilmagan, masalan, yangi raqsni o’rganayotganda, nafaqat harakatlarni eslab qolish, balki ularni avtomatizmga keltirish kerak.
Yodlash qanday sodir bo’ladi?
Uyqu muayyan bosqichlarga bo’linadi. Yodlashni ham taxminan quyidagilarga bo’lish mumkin:
- Kodlash bosqichi vizual tasvirni yaratish uchun javobgardir. Shaxs eslab qolishga harakat qilayotgan voqea modeli shakllanadi.
- Integratsiya jarayonida yaratilgan model ilgari olingan tajribaga moslashtiriladi.
- Translokatsiya bosqichida kiruvchi axborot qayta tashkil etiladi.
- Yakuniy bosqich – konsolidatsiya, bu xotirada ko’proq ko’rinadigan iz qoldiradi.
Xotira va uyqu o’rtasidagi bog’liqlik
Tajriba yordamida xotira va uyqu o’rtasidagi munosabatni ko’rishingiz mumkin. Bir guruh odamlar bir qator so’zlarni o’rganishlari kerak edi. Bir kichik guruhga yaxshi uxlaganlar, ikkinchisiga esa 36 soat davomida uxlamaganlar kiradi. Tadqiqotda uyqusiz odamlar yomonroq ishladilar.
Izzattillo Islomov
