Behruzbek Hamidov
Katta depressiyaning keng tarqalgan tushunchasi hayotning yaxlit salbiy idroki bo’lib kelgan. O’tmishda olib borilgan tadqiqotlar natijasida olingan bu umumlashma, depressiyadan aziyat chekayotganlar hamma narsaga salbiy nuqtai nazardan qarashlarini taklif qildi. Bu doimiy qayg’u, umidsizlik va kundalik ishlarga qiziqishning etishmasligi kabi depressiyaning klinik belgilariga asoslanadi. Biroq, bunday keng talqinlar ko’pincha odamlar o’z hayotlarining turli sohalarini qanday qabul qilishlaridagi nuanslarni o’tkazib yuboradilar.
London universitetidan Lauren Jerom boshchiligidagi tadqiqot guruhi ushbu nuanslarni o’rganishga qiziqdi. Depressiyaning keng qamrovli tasvirini hisobga olgan holda, depressiya bilan og’rigan odamlar hayotning muayyan sohalarida o’zlarining qoniqishlarini qanday baholashlarini tushunishda bo’shliq mavjud edi. Jamoa umumiy, keng qamrovli nuqtai nazar o’rniga, ushbu shaxslardagi sub’ektiv hayot sifatini (SQoL) tushunishga harakat qildi – ularning madaniyati va qadriyatlar tizimi kontekstida ularning hayotdagi mavqeini qanday qabul qilish o’lchovi.
Tadqiqotchilar SQoLni baholash uchun psixometrik xususiyatlarni ishonchli o’lchashi bilan mashhur bo’lgan Manchester Short Assessment of Life Quality (MANSA) asbobidan foydalanganlar. Tadqiqotda Yevropaning turli davlatlaridan 1710 nafar ishtirokchi qatnashdi. Turli mamlakatlar va sharoitlarni o’z ichiga olgan bu xilma-xil hovuz katta depressiyaga uchragan odamlarda SQoLni har tomonlama aks ettirishni maqsad qilgan.
Ba’zi sohalar, ayniqsa jismoniy salomatlik va moliyaviy holat kabi individual yo’naltirilgan sohalar depressiyaga uchraganlar tomonidan salbiy qabul qilingan bo’lsa-da, munosabatlar va atrof-muhit bilan bog’liq sohalar boshqacha tarzda ajralib turardi. Topilmalar shuni ko’rsatdiki, ayniqsa oila va ular bilan birga yashaganlar bilan munosabatlar ijobiy baholangan. Bu shaxslar bu munosabatlar haqida shunchaki iliq emas edi; ular bilan faol ravishda mamnun edilar.
Bundan tashqari, depressiya bilan og’riganlarning qoniqish darajasi boshqa diagnostik guruhlarga qaraganda kengroq edi. Misol uchun, ikkala guruh ham moliyaviy vaziyatdan noroziligini bildirgan bo’lsa-da, jiddiy depressiyaga uchraganlar shizofreniya bilan solishtirganda munosabatlar sohasida yuqori qoniqish darajasini xabar qilishdi.
“Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, katta depressiya tashxisi bo’lgan odamlar SQoL domenlarini ajratib turadilar va o’rtacha, hayotlarining bir nechta sohalaridan, xususan, oilalari va ular bilan yashaydigan odamlar bilan yaqin munosabatlaridan qoniqishadi”, deb yozadi tadqiqotchilar. “Bu jiddiy depressiyaga uchragan odamlar hayotining barcha jabhalari haqida global salbiy tasavvurga ega degan taxminga mos kelmaydi va individual SQoL domenlarini tekshirish va baholash muhimligini ta’kidlaydi.”
“Tahlil maqsadiga qarab, muayyan domenlardan qoniqishga ta’sir qiluvchi omillarni tahlil qilishda qiymat bo’lishi mumkin bo’lsa-da, ba’zi ta’sirchan omillar domenlar bo’ylab o’xshash ko’rinadi. Semptomlar darajasi, haq to’lanadigan ish, oilaviy ahvol va yolg’iz yashash SQoL ko’rsatkichlariga ko’p yoki barcha sohalarda ta’sir ko’rsatishi kerak.
Biroq, bu tadqiqot o’z cheklovlariga ega. Ishtirokchilar, har xil bo’lsa-da, barchasi Yevropa davlatlaridan, birinchi navbatda, yuqori daromadga ega bo’lganlar edi. Shunday qilib, bu topilmalarni global miqyosda umumlashtirish erta bo’lishi mumkin. Bundan tashqari, tadqiqot mavjud ma’lumotlar to’plamlari bo’ylab izchil metodologiyadan foydalangan bo’lsa-da, u boshqa tegishli tadqiqotlarni o’tkazib yuborgan bo’lishi mumkin va bu turli xil tushunchalarni taklif qilishi mumkin. Bundan tashqari, tadqiqotning simptom zo’ravonligini o’lchashga bo’lgan yondashuvi barcha tadqiqotlarda izchil o’lchov yo’qligi bilan cheklandi. Natijada, jamoa tarozilarni o’zgartirishi kerak edi, bu simptom zo’ravonligining mukammal ifodasini taklif qilmasligi mumkin.
Izzattillo Islomov
