Behruzbek Hamidov
O’quv jarayonida biz ko’nikmalarni asta-sekin o’zlashtiramiz. Psixologiya va pedagogikada ko’plab yondashuvlar mavjud va ulardan birini Vygotskiy yaratgan: u proksimal rivojlanish zonasi deb ataladi. Proksimal rivojlanish zonasi mustaqil o’qiyotgan odam bilan intellektual salohiyat o’rtasidagi farqni anglatadi.
Vigotskiy bo’yicha proksimal rivojlanish zonasi
Proksimal rivojlanish zonasi kontseptsiyasi sovet psixologi va ijtimoiy konstruktivist Lev Vygotskiy tomonidan ishlab chiqilgan. Muammoni mustaqil ravishda hal qilish qobiliyati va potentsial rivojlanish darajasi, kattalar rahbarligi ostida yoki ko’proq qobiliyatli tengdoshlar bilan hamkorlikda muammolarni hal qilish bilan belgilanadigan rivojlanishning haqiqiy darajasi o’rtasidagi farq sifatida aniqlandi.
Vygotskiy, talaba ma’lum bir vazifani bajarish uchun proksimal rivojlanish zonasida bo’lganida, tegishli yordam berish unga uni bajarish uchun etarli turtki beradi, deb ishongan. Insonga proksimal rivojlanish zonasidan o’tishga yordam berish uchun o’qituvchilar o’quv jarayoniga yordam beradigan uchta muhim tarkibiy qismlarga e’tibor qaratishlari tavsiya etiladi:
- Talabaning bilim va ko’nikmalaridan yuqori bo’lgan bilim va ko’nikmalarga ega bo’lgan kishining mavjudligi.
- Talabaga yangi ko’nikmalarni kuzatish, o’rganish va amalda qo’llashga imkon beradigan tajribali ustoz bilan ijtimoiy o’zaro munosabatlar.
- O’quvchini qo’llab-quvvatlash uchun o’qituvchi yoki undan vakolatli hamkasb tomonidan tashkil etilgan ko’mak tadbirlari.
Ko’proq bilimdon yoki tajribali odam ko’pincha ota-ona, o’qituvchi yoki boshqa kattalar bo’ladi, ammo bu har doim ham shunday emas. Ba’zida kengroq bilimga ega tengdoshlar yordam berishi mumkin. Bundan tashqari, hayotning muayyan davrlarida bola hatto kattalarga qaraganda tengdoshlariga ko’proq qarashlari mumkin. Shaxsni shakllantirish va unga moslashish juda muhim bo’lgan o’spirinlik yillari faqat bitta misoldir. Ushbu yoshdagi bolalar o’zlarini tutish va qanday kiyinish haqida ko’pincha tengdoshlariga murojaat qilishadi. Va Vigotskiyning o’zi tengdoshlari bilan o’zaro munosabatlar o’quv jarayonining ajralmas qismi deb hisoblagan. Bolalar yangi ko’nikmalarni o’rganishlari uchun u bilimlarini almashish va bir-birlariga yordam berish uchun ko’proq vakolatli talabalarni kamroq vakolatli o’quvchilar bilan birlashtirishni taklif qildi.
Vigotskiyning kognitiv rivojlanish haqidagi qarashlarini to’rtta asosiy fikrlarga birlashtirish mumkin:
- O’quvchilar va o’qituvchilar o’rtasidagi munosabatlar o’rganish uchun asosiy ahamiyatga ega.
- Jamiyat va madaniyat talabalarning ta’lim va ta’limga bo’lgan munosabatiga ta’sir qiladi.
- Til bolalarni rivojlantirish va o’rganishda, shu jumladan ijtimoiy-madaniy ta’sirlarni uzatishda ishlatiladigan asosiy vosita.
- Talabalar boshqa talabalar tomonidan olib boriladigan dasturlardan katta foyda olishadi, chunki ular o’zlarining potentsial rivojlanish darajalariga erishish uchun ijtimoiy o’zaro ta’sirlardan foydalanishlari mumkin.
Pedagogikada ZBR
Proksimal rivojlanish zonasi doimo harakatlanuvchi va o’zgarib turishini tushunish muhimdir. Talaba yangi ko’nikma va ko’nikmalarni egallashi bilan uning oldida yangi, yanada murakkab vazifalar paydo bo’ladi. O’qituvchilar va ota-onalar bundan foydalanib, doimiy ravishda bolaning bilim va ko’nikmalaridan bir oz farq qiladigan ta’lim imkoniyatlarini yaratib berishlari mumkin.
Bolalarga o’zlari osonlikcha hal qila olmaydigan vazifalarni berish va ularni bajarish uchun kerakli ko’rsatma berish orqali tarbiyachilar o’quv jarayonini asta-sekin oldinga siljitishlari mumkin. Masalan, eksperimental psixologiya kursi o’qituvchisi dastlab talabalarga bosqichma-bosqich dars berib, ularga tajribalarni o’rgatishi, har bir bosqichning ketma-ketligini tavsiflashi mumkin. Keyin qadamlar olib tashlanadi, faqat qisqacha tavsif va umumiy ma’noda ko’rsatma beradigan ko’rsatmalar qoladi. Nihoyat, talaba topshiriqni to’liq mustaqil ravishda bajaradi.
Manba:blog.wikium.ru
Izzattillo Islomov
