Behruzbek Hamidov
Bizning uzoq ajdodlarimiz ruhiy jarayonlarni yuqori kuchlarning ta’siriga bog’lashgan. Qadimgi yunonlar nazoratsiz g’azab yoki vahima ichiga tushib, ehtirosli sevgi yoki nazoratsiz istakni his qilib, ularning holatini “xudolar tomonidan egalik qilish” deb tushuntirdilar.
Miloddan avvalgi 8-asrgacha. Odamlar shunchaki bizga tanish bo’lgan ma’noda o’zlarini anglay olmadilar, deb hisoblaydi amerikalik psixolog va ong tarixi bo’yicha tadqiqotchi Julian Jeyns. Ular o’zlarining barcha to’satdan ichki rag’batlantirishlarini ilohiy aralashuv natijasi deb bilishgan.
Aytgancha, bu kabi tushuntirishlar (“Rabbiy ko’rsatgan” yoki “shayton meni yo’ldan ozdirdi”) bugungi kungacha eshitilishi mumkin. Bizning ichimizda yashaydigan ma’lum bir individual xudo, “daimon” (aslida “jin” bu yunoncha so’zdan kelib chiqqan) haqidagi g’oya, ichki ovoz kabi, muayyan harakatlarga undaydi, faylasuf Sokratda ham mavjud. Biroq, Sokratik “daimon” individualdir va shaxsiyatdan ajralmasdir. Bu ongsizlikni zamonaviy tushunish yo’lidagi birinchi qadam edi.
QORONG’U TUBSIZLIKLAR
Asta-sekin behushlik manbaiimpulslar inson ruhi deb atala boshlandi.
Qadimgi Rim shifokori Galen 1 ta’kidlagan edi: “Bizning qalbimizda biz bevosita bilmaydigan voqealar sodir bo’ladi” . Bizning davrimizga yaqinroq bo’lgan XVII asrda ongsizlik haqidagi g’oyalarga frantsuz faylasufi Rene Dekartning ta’limoti bo’lgan dekartizm ta’sir ko’rsatdi.
U ongli va psixikani aniqladi, shuning uchun dunyo ikkiga bo’lindi: bir tomondan, ongdan mahrum bo’lgan materiya, bizning tanamiz, boshqa tomondan, unda yashovchi ruh.
