Behruzbek Hamidov
Biz necha yoshdan motivatsiyani shakllantira boshlaymiz?
Bola endigina dunyoga keldi va biz o’rganish istagini shakllantirayapmiz, chunki biz uning yaxshi o’qishini, aqlli bo’lishini, kitob olib, o’zi o’qishini, bilim olishini, yaxshi ish topishini istaymiz.
Siz o’zingizga bera oladigan va bolangizda yoki o’zingizda motivatsiyani oshirishingiz mumkin bo’lgan 3 ta kalit mavjud yoki siz 1 yoki 2 ta kalitni olishingiz mumkin.
1. Ichki jarayonlar – ichkaridan kelgan signallar (sovuq, och, oshqozon og’riydi, zarar qilmaydi). Ushbu kalit motivatsiyaga qanday ta’sir qiladi?
Bundan bola yaxshi rivojlanadi yoki rivojlanmaydi. Chunki agar u og’riysa, u sovuq, och, kuch sog’likka ketadi, his-tuyg’ular va aqlni o’g’irlaydi. Birja jarayonlari hamma uchun har xil. Oziq-ovqat jarayonlari – biri allaqachon ovqatlanishni xohlaydi, boshqasi istamaydi. Nafas olish, gormonal, harorat jarayonlari – biri salqin, ikkinchisi allaqachon issiq. Iste’dodli bolalarning kuchi tugamoqda. Agar siz o’qish, 1,5 m balandlikda bilish uchun kuchga ega bo’lishni istasangiz – harorat rejimini o’rgatish kerak – tanani ochish – uni o’rash, massaj qilish, qon tomirlari … Muloqot qanchalik xilma-xil: oching, o’ramoq, uni qo’lingizga oldi, unga hamma narsani vertikal ravishda ko’rsatib berdi – u allaqachon o’zini tutishda juda tajribali, stressga chidamli. Bu buzilishi bilanoq, somatik zaiflashgan bola shakllanadi, aqlni rivojlantirish uchun ichki kuchlar yo’q, “o’rganishni istash” uchun kuch yo’q …
2. Kalit. Refleks “Bu nima?” yoki yo’naltirish refleksi.
Nima bo’lyapti?
– Miya faollashadi.
– Eshitish va ko’rish sezuvchanligini oshiradi . Hamma narsa ishlay boshlaydi, u uchun signallar qancha ko’p bo’lsa, u shunchalik faol bo’ladi (qiladi, o’rganadi, istaydi, o’rganadi). Motivatsiya shu tarzda shakllanadi.
Mexanizm: boshlanish – impuls (teginish), markazda (jarayon – shifo, bu shundaymi yoki yo’qmi? Yaxshi yoki yomonmi?); oxiri “Oh, shunday edi, eslayman”, men ahamiyat bermayman.
Yo’naltiruvchi refleks atrofdagi olamdan keladigan ma’lumotlarning miqdori va sifatiga bog’liq, chunki ma’lumot etarli bo’lmaganda, impuls bo’lmaydi. Impuls yo’q – rivojlanish bo’lmaydi.
Misol: In’ektsiya – u qo’rqmaydi, u stressni boshdan kechirgan, ammo u uni o’pishgan, sen mening qahramonimsan, dedilar, bobomga aytishadi, emblemani osishadi, yuraman, faxrlanaman. … Ikkinchisi qo’rqadi, u erda bir narsa sodir bo’ldi, “Ular zashkirkani ushladilar”, u g’azablanar edi, hamma bolalar bolalarga o’xshaydi, sizlar esa qichqiryapsizlar.
3. Nutq – nutq yordamida biz bola qanday bo’lishiga oid tushunchalarni shakllantiramiz va dasturlar tuzamiz, avval ota-onalar buni amalga oshiradilar, so’ngra u o’zi buni qilishni o’rganadi.
Men nimani xohlayman, nimaga muhtojman va hayotimni yaxshilaydigan narsa va bu dasturlar xulq-atvorga (motivatsiya) ta’sir qiladi.
Biz maqtovdan foydalanamiz, ular nima uchun maqtayotganlarini bilishimiz kerak. “Siz juda aqlli, siz kosani oldingiz, onangizga yordam berdingiz, siz katta bo’lasiz, bizning oilamizda barcha qizlar onalariga yordam berishadi”.
1 sinf. 10 ta kanca yozishni so’radi, 9 ta xunuk, 1 ta yaxshi yozdi. Siz baxtli bo’lishingizni 100 marta qayta yozing, u xursand bo’lmasin, yoqimli jarayon yo’q – zavq.
Va agar – “qarang, men ertaga qanday qilib 1 ta ilmoq yozgan edim, 2-3 ta ilmoq chiroyli yozilgan bo’ladi”. Men buni yozgan edim, onam, menga qarang. Va bola qilgan ishiga qoyil qolishni boshlaydi. Kamida 1,2 uchun maqtovlar. Agar Vanya chiroyli yozsa va siz quitter bo’lsangiz, siz 1 ta ilmoqni zo’rg’a yozgansiz. “Men buni qilmayman …”.
Biz har doim motivatsiya nutq yordamida shakllantiramiz. Bolaning istagi, shuningdek, nutq dasturlari qay darajada shakllanganiga bog’liq.
Manba:b17.ru
