Behruzbek Hamidov
Ko’pgina taniqli psixologlarning fikriga ko’ra, har birimizda uchta subpersonallik mavjud – bola, ota-ona va kattalar. Ular bir vaqtning o’zida paydo bo’lishi yoki bir-birini almashtirishi mumkin. Keling, turli xil subpersonalliklar o’rtasida qanday muammolar paydo bo’lishi mumkinligini ko’rib chiqaylik.
Bolaning ichki dunyosi va uning ahamiyati
Sizning bolalikdagi barcha fikrlaringiz va his-tuyg’ularingiz sizning ichki bolangizda qayta tiklanadi. O’ziga va boshqalarga bo’lgan intilishlar, qo’rquvlar, reaktsiyalar va munosabatlar – bularning barchasi shu erda joylashgan. Bizning impulslarimiz va shoshilinch harakatlarimiz, qiziquvchanlik va ijodkorlik uchun javobgarlik ham ichki bolaning yelkasida. Bu subpersonallik uchun o’zini xavfsiz his qilish juda muhimdir.
Agar odamda bola hukmron bo’lsa, unda tashvish va haddan tashqari hissiylik uni har kuni ta’qib qiladi. Har qanday kichik narsani falokat darajasiga ko’tarib, bunday odam hamma narsani yuzlab marta qiyinroq va og’riqli his qiladi. Ko’pincha, bolalikdagi shikoyatlar va tengdoshlarning haqoratlari tufayli, inson o’zining ichki bolasini to’sib qo’yishi, uning qadr-qimmatini his qilishni va hayotdan zavqlanishni to’xtatishi mumkin. Bunday hollarda ota-ona hukmronlik qiladi.
Oilaning shaxs shakllanishiga ta’siri
Ichki ota-ona – bu tashqi manbalardan, ya’ni ota-onalardan qabul qilingan xatti-harakatlar, munosabatlar va noto’g’ri qarashlar. Bu subpersonallik ancha konservativ va oldingi avlodlarning an’analari, axloqiy me’yorlari va axloqini saqlashga moyil.
Ko’p jihatdan cheklaydigan va cheklovlar qo’yadigan oila kelajakda insonga katta ta’sir ko’rsatishi mumkin. Katta odamning ota-ona va bola o’rtasida turgan ruhiy holati psixologiyada rivojlangan shaxs belgisi deb ataladi. Bunday ruhiy holat har qanday yoshda rivojlanishi mumkin – kimdir oldinroq, boshqalari uchun keyinroq. U hozirgi voqelikni ob’ektiv idrok etish uchun mas’uldir va vaziyat va imkoniyatlarga muvofiq qanday harakat qilish kerakligi haqida tushuncha beradi. Agar bu holat yuzaga kelmasa, ichki bola bilan ishlash va ota-onaning subpersonalligini rivojlantirish kerak.
Qanday qilib baxtli bo’lish mumkin?
Agar uchta subpersonallik uyg’un bo’lsa, bu odamni baxtli qilishi mumkin.
Agar sizning ichingizdagi ota-ona va bola bir-biriga mos kelmasligini tushunsangiz, birinchi navbatda ota-onaning bolalik davridagi munosabatlarini o’zgartirishga harakat qiling. Bir varaq qog’oz oling va ota-onangiz sizga bermagan narsalarni yozing (sevgi, g’amxo’rlik, e’tibor yoki maqtov). Keyin buni o’zingizga qanday berishingiz haqida o’ylang. Eshiting va ichki bolangizdan unga nima kerakligini va nima etishmayotganini so’rashga harakat qiling.
Siz har doim haqiqiy istaklarni bostirmasligingiz kerak. Agar siz to’satdan chana minmoqchi bo’lsangiz, adashib sayohatga chiqmoqchi bo’lsangiz yoki shunchaki rasm chizmoqchi bo’lsangiz, sizning ichingizdagi bola gapiradi. Ichki kattalar ratsional yondashuv uchun javobgardir va bu istaklarga qarshi tura oladi. Yoshimiz o’tgan sayin, biz ichki bolamizni bostiramiz: “Agar men katta bo’lsam, qanday qilib rollarda yurish mumkin?” Agar bolaning istaklari va ehtiyojlari qondirilmasa, u holda odamning ruhiy salomatligi buziladi va uyqusizlik, bosh og’rig’i, jinsiy hayotdagi muammolar va boshqalar kabi psixosomatik kasalliklar paydo bo’ladi. Shuning uchun, ichki farzandingizni sevish va unga ko’proq erkinlik berish muhimdir. Bolalikdagi beparvolik va baxt hissini unutmang.
Tartibsizlik va past mahsuldorlik, shuningdek, punktuallikning yo’qligi – ichki bolaning asosiy kamchiliklari. Ota-ona va bola o’rtasida ingichka ip yotadi. Voyaga etgan kishi voqelikni ob’ektiv baholaydi va o’z hayotiy tajribasiga asoslanib qanday harakat qilishni biladi, shuningdek, bola uchun umidsiz bo’lib tuyuladigan vaziyatlardan chiqish yo’lini topadi. Vaziyatni ob’ektiv baholaydigan va bolaning qo’rquvi oqlanadimi va tashvishlanish uchun sabablar bormi, degan savolga javob beradigan kattalargina muammoga yechim topa oladi.
Izzattillo Islomov
