“Farzandingiz ko’p xato qiladi. U yetarlicha harakat qilmayapti. “Buning hammasi juda ko’p aylanayotgani uchun”, deb eng yaxshi tarzda disleksik bolalarning ota-onalari eshitishadi. Nutqning og’ishlari tushunchasi uzoq vaqtdan beri ma’lum bo’lgan, ammo endigina u asta-sekin past mehnatsevarlik bilan bog’liq emas. Disleksiya kasallik emas, balki foydalari ham bor xususiyat bo’lsa-chi?

Oddiy so’z bilan aytganda, disleksiya

Disleksiya – matnni qayta ishlash va ko’paytirishning buzilishi. Disleksiyalar quyidagi qiyinchiliklarga duch kelishadi:

• so’zlarni quloq bilan aniqlash,
• o’qish orqali,
• savodli yozish (disleksiya disgrafiyasining kichik turi),
• fikrlarni to’g’ri ifodalash.

Shu bilan birga, xatolar tizimli xarakterga ega va ularni tuzatish juda qiyin.

Neyrofiziologiya aybdor

Yaxshiyamki, bolalar va ota-onalar uchun disleksiya fiziologik asosga ega ekanligi isbotlangan (xulq-atvor yoki ixtiyoriy emas):

• Talamus – analizatorlar va miya yarim korteksini bog’laydi. Disleksiyada uning “o’tkazuvchanligi” va axborotni qayta ishlash tezligi bir necha baravar past.
• Nutq funktsiyasi uchun mas’ul bo’lgan sohalarda kam faollik (Brokaning motor-nutq maydoni va miyaning chap yarim sharining Vernikning sensorli nutq sohasi).

Masalan, “ki” va “gi” ni farqlash uchun ko’proq vaqt ketadi va oddiy nutqda bu har doim ham mumkin emas. Disleksikning eshitishga vaqti yo’q va ma’nosini yo’qotadi, bu o’rganish tezligiga ta’sir qiladi.

Disleksiya ko’pincha genetik xususiyatga ega va irsiy bo’lishi mumkin.

Disleksiyaning namoyon bo’lishi

Disleksiyani faqat mutaxassis aniqlay oladi. Maktabda o’qituvchi emas, qo’shnilar yoki boshqa odamlarning ota-onalari emas, balki maxsus tayyorlangan mutaxassis. 5 yosh va undan katta yoshdagi barcha bolalar uchun disleksiya bo’yicha mutaxassisga tashrif buyurish tavsiya etiladi.

Disleksiyaning tashqi ko’rinishlari:

• qalam yoki qalamni barqaror noto’g’ri ushlash,
• qo’l yozuvi bilan jiddiy muammolar,
• o’qishni taxmin qilish,
• faqat o’qilgan matnni yozish, ovoz berish, takrorlash va takrorlashda qiyinchiliklar;
• hissiy yuqori sezuvchanlik,
• giperaktivlik.

Shu bilan birga, diqqat etishmasligi disleksiyani anglatmaydi. “Diqqat markazini” ixtiyoriy ravishda cheklash va ushlab turish qobiliyati 8-10 yoshda shakllanadi.

Barcha lingvistik madaniyatlarda 2-10% disleksika mavjud. Qizig’i shundaki, disleksiya turli yo’llar bilan namoyon bo’ladi. Masalan, Xitoyda bunday savodsizlik ko’pincha piktografik tasvirlarni tan olmaslik bilan bog’liq (so’zlar ierogliflarni ifodalaydi, ularning ma’nolari harflardan tuzilmaydi), ingliz tilida so’zlashuvchi madaniyatda esa fonemik eshitishning buzilishi bilan bog’liq (62 fonema bor. 1120 grafema orqali uzatiladi).

Disleksiyaning foydalari

Kembrijlik olimlar statistik ma’lumotlarni tahlil qilib, disleksiklarning tadqiqot faoliyati bilan boshqalarga qaraganda ko’proq shug’ullanishi mumkin degan xulosaga kelishdi. Bu odamlar quyidagilarga qaratilgan:

• ochilish,
• kashfiyot,
• yaratish.

Quyidagi sohalarda ko’plab disleksiyalar mavjud:

• san’at,
• arxitektura,
• muhandislik,
• tadbirkorlik.

Biroq, maktablar har doim ham tadqiqot yondashuvini qo’llab-quvvatlamaydi. Akademik dastur mavjud, allaqachon kashf etilgan bilimlarni beradi. Disleksiya yangi narsalarni topishga qaratilgan. Ular nutq va o’zini ifoda etishda qiyinchiliklarga duch kelishadi, lekin ularning aql-zakovati nafaqat tengdoshlaridan pastroq, balki ko’pincha ulardan ustun turadi.

Evolyutsiya va zamonaviy inson tomon harakat – bu muvozanat:

• mavjud bilimlardan foydalanish,
• yangi imkoniyatlarni o’rganish.

O’qish va yozish – bu allaqachon ma’lum bo’lgan narsalarni takrorlash qobiliyati. O’nlab yillar davomida disleksiyaning barqaror foizi odamlarning tur sifatida moslashish mexanizmi, o’zgarish istagi bo’lishi mumkin. Ya’ni, disleksiya kasallik yoki og’ish emas, balki taraqqiyotning dvigatelidir.

Miyaning plastikligi

Kaliforniyalik nevrolog va professor Maykl Merzenich “Fast ForWord” maxsus dasturini ishlab chiqdi. Bu disleksiklarga audio va vizual ma’lumotlarni qayta ishlash tezligini o’rgatish va yosh normasiga imkon qadar yaqinlashish imkonini beradi.