Hissiy rang ko’rligi: nega hamma ham o’z his-tuyg’ularini taniy olmaydi

30 iyul, 2020 yil

Ba’zi odamlar o’zlarining his-tuyg’ularini yaxshi bilishadi, ularni qanday ifoda etishni bilishadi va ularni ma’lum bir harakatga nima undayotganini osongina aniqlashlari mumkin. Boshqalar hozir nimani his qilayotganlarini tushunish qiyin, shuningdek, bu his-tuyg’ularni kimgadir tushuntirish ular uchun ancha qiyin. Bu shaxsiyat holati aleksitimiya deb ataladi.

Agar hissiy rang ko’r odamni nega aleksitimik deb atash mumkinligini batafsil ko’rib chiqsak, bu atama tom ma’noda “sezgilar uchun so’zlarsiz” degan ma’noni anglatadi. Psixologik ma’lumotnomalar aleksitimik shaxsga xos bo’lgan bir nechta fazilatlarni ko’rsatadi:

• his qila olmaslik emas, balki his-tuyg’ularni aniqlash va tavsiflash muammolari;
• his-tuyg’ularni aniqlashda qiyinchiliklar (ular tana tilini va tana reaktsiyalarini tushunmaydilar);
• kam rivojlangan tasavvur, simvolizmga moyillik kamayadi;
• birinchi navbatda tashqi hayotga e’tibor berish istagi, hissiy tajribani e’tiborsiz qoldirish;
• his-tuyg’ularning etishmasligi bilan aniq, pragmatik, mantiqiy fikrlash.

Ba’zi tadqiqotchilar, aleksitimik odam hissiy odam kabi tez-tez kuchli tush ko’rmaydi, deb hisoblashadi. Shuni ta’kidlash kerakki, aleksitimik shaxs har doim ham xarakteristikaning barcha nuqtalariga mos kelishi shart emas – bu xususiyatlarni affektiv va kognitiv muammolar bilan bog’liq bo’lgan guruhlarga bo’lish mumkin. Birinchisi, his-tuyg’ularni tushunish va farqlay olmaslik, ikkinchisi – zaif tasavvur va ijodkorlik qobiliyatini o’z ichiga oladi.

Tuyg’ular va ruhiy salomatlikni farqlash qobiliyati

Insonning to’laqonli hayot kechirishi uchun har bir tuyg’u muhim bo’lishiga qaramay, aleksitimiya kasallik emas, bu faqat individual xususiyatdir. Shuni ta’kidlash kerakki, mutlaqo normal odam aleksitimik bo’lib chiqishi mumkin. Bundan tashqari, hissiy rang ko’rligining bu tavsifi ko’pincha ruhiy kasal odamlarda uchraydi. Shuningdek, bu hodisani odamning hissiy intellektning etarli darajada rivojlanmaganligi bilan aralashtirib yubormaslik kerak.

Tug’ma mulkmi yoki sotib olinganmi?

Bu hodisa sotib olingan yoki tabiiy bo’lishi mumkin. Orttirilgan aleksitimiya ikkilamchi deb ham ataladi; u balog’at yoshida jismoniy sog’lom odamda og’ir asabiy zarba, stressli vaziyat, psixologik travma yoki kasallik natijasida yuzaga keladi. Shuningdek, bu shaxsiy xususiyatning shakllanishi tarbiya usuli bilan bog’liq. Tuyg’ularini namoyon qilmaydigan, jamiyatda namoyon bo’lishini taqiqlaydigan ota-onalar his-tuyg’ulardan foydalanish, aniqlash va tasvirlash qobiliyatini shakllantiradi.

Tug’ma hodisa fiziologiya bilan belgilanadi: bu rivojlanish nuqsoni, bachadon rivojlanishida yoki tug’ruq paytida gipoksiya natijasi yoki bolalik kasalliklari bo’lishi mumkin. Aleksetimiyaning bu shaklini davolash qiyin. Bunday odamda miyaning tuzilishida mikro buzilishlar bo’lishi mumkin, bu esa har qanday his-tuyg’u yoki his-tuyg’ularni ifodalash qobiliyatiga salbiy ta’sir qiladi.