Haddan tashqari issiqlik hozirda Qo’shma Shtatlarda ob-havo bilan bog’liq o’limning asosiy sababi bo’lib, hatto bo’ronlar, tornadolar va chaqmoqlardan ham oshib ketadi. Issiqlik bilan bog’liq kasalliklarga nisbatan zaiflik, masalan, issiqlik charchoqlari va issiqlik urishi, yosh bolalar va kattalar orasida kuchayadi. So’nggi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, yuqori haroratlar kognitiv funktsiyaga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin, ammo ko’pchilik tadqiqotlar qisqa muddatli issiqlik ta’siridan keyin qisqa muddatli kognitiv o’zgarishlarga qaratilgan.

Janubiy Kaliforniya universitetining Leonard Devis nomidagi gerontologiya maktabida postdoktorlik xodimi, tadqiqot muallifi Eunyoung Choi : “Men keksa odamlarning sog’lig’iga, xususan, atrof-muhit omillarining ularning farovonligiga ta’siriga e’tibor qarataman”, deb tushuntirdi . “Iqlim o’zgarishi va uning tez-tez va kuchli jazirama to’lqinlari kabi namoyon bo’layotgan tendentsiyalari bilan bog’liq ortib borayotgan tashvishlarni hisobga olgan holda, men ularning salomatlikka potentsial salbiy ta’sirini va keyingi hayotda mavjud sog’liqdagi nomutanosibliklarning kuchayishini tushunishga harakat qildim.”

“Ko’pgina tadqiqotlar issiqlik urishi yoki suvsizlanish kabi issiqlikning bevosita oqibatlarini aniqlagan bo’lsa-da, bizning tadqiqotimiz chuqurroqdir. Biz haddan tashqari issiqlik ta’sirining uzoq muddatli sog’liq uchun oqibatlarini tushunishni maqsad qilganmiz.

O’z tadqiqotini o’tkazish uchun olimlar 52 va undan katta yoshdagi qariyb 9500 nafar amerikalik kattalar ma’lumotlarini o’rganishdi. Ushbu ma’lumotlar 2006 yildan 2018 yilgacha bo’lgan 12 yillik davrni qamrab olgan va Michigan universiteti ijtimoiy tadqiqotlar instituti tomonidan o’tkazilgan Sog’liqni saqlash va pensiya tadqiqotidan olingan. Tadqiqotchilar, shuningdek, ishtirokchilar yashaydigan mahallalar bilan bog’liq ijtimoiy-iqtisodiy omillarni, masalan, daromad va ta’lim darajasini ko’rib chiqdilar.

Tadqiqotda qoʻllanilgan asosiy oʻlchovlardan biri issiqlik indeksi iqlim zonalaridagi oʻzgarishlarni va odamlarning issiqlikka moslashishini hisobga oladigan usul boʻlgan joyning oʻziga xos chegarasiga yetgan yoki undan oshib ketgan kunlar soni boʻldi. Shundan so‘ng tadqiqotchilar har bir ishtirokchining 12 yillik davr mobaynida jazirama issiqqa ta’sirini hisoblab chiqdilar, ayniqsa issiqlik ayniqsa kuchli bo‘lgan kunlarga e’tibor qaratdilar.

Nyu-York universiteti ijtimoiy va xulq-atvor fanlari dotsenti Virjiniya Chang: “Haddan tashqari issiqlikning kümülatif ta’siri miyadagi voqealar kaskadini, jumladan hujayra shikastlanishi, yallig’lanish va oksidlovchi stressni keltirib chiqarishi mumkin, bularning barchasi insonning kognitiv zaxirasini tugatadi”, deb tushuntirdi Virjiniya Chang. Global sog’liqni saqlash maktabi va tadqiqotning katta muallifi.

Choy va uning hamkasblari Amerika Qo’shma Shtatlarida haddan tashqari issiqlik kunlarining soni sezilarli darajada farq qilishini aniqladilar. Xususan, janubiy mintaqada eng qattiq issiq kunlar kuzatiladi, maydan sentyabrgacha bo‘lgan davrda o‘rtacha 12,6 kun issiq bo‘lsa, shimoli-sharqda, o‘rta-g‘arbda va g‘arbda mos ravishda 10,5, 10,8 va 9,2 kun.

Tadqiqot namunasining taxminan 17,3% yiliga kamida 13,1 ekstremal issiqlik kuniga ega bo’lgan ekstremal issiqlikning yuqori umumiy ta’sirini boshdan kechirdi. Bunday ta’sir ko’proq qora tanli ishtirokchilar (deyarli uchdan bir qismi) va kam ta’minlangan mahallalar aholisi (22,1%) orasida bo’lgan.

Tadqiqotchilar haddan tashqari issiqlik ta’siri irq/etnik kelib chiqishi va mahallaning ijtimoiy-iqtisodiy holatiga qarab kognitiv pasayishda turli xil ta’sir ko’rsatishini aniqladilar. Qora tanli ishtirokchilar orasida haddan tashqari issiqlik ta’siri ular qarigan sari kognitiv funktsiyaning tezroq pasayishi bilan bog’liq edi. Aksincha, haddan tashqari issiqlik ta’siri Oq ishtirokchilarning kognitiv pasayishiga sezilarli ta’sir ko’rsatmadi.

Hispanik ishtirokchilar uchun haddan tashqari issiqlik ta’siri va kognitiv funktsiya o’rtasida sezilarli bog’liqlik yo’q edi. Shunisi e’tiborga loyiqki, noqulay mahallalarda haddan tashqari issiqlik ta’siri tezroq kognitiv pasayish bilan bog’liq bo’lsa, o’rtacha va badavlat mahallalarda bunday aloqa kuzatilmagan.

“Bizning tadqiqotimizdan olingan asosiy xulosa shundaki, haddan tashqari issiqlikka uzoq vaqt ta’sir qilish keksa odamlarda kognitiv pasayish bilan bog’liq, ammo faqat keksa qora tanlilar va noqulay mahallalardan kelganlar orasida. Bu barcha guruhlarda bir xil ta’sir ko’rsatmaydi”, dedi Choi PsyPost nashriga.

“Bu juda muhim, chunki bu darhol ko’rinadigan narsa emas. Bu sekin, bosqichma-bosqich jarayon bo’lishi mumkin, u jiddiy zarar ko’rmaguncha sezilmasligi mumkin. Ayniqsa, eng ko’p zarar ko’rgan guruhlar – demans xavfi yuqori bo’lganlar.”

Topilmalar haddan tashqari issiqlik ta’siriga duchor bo’lgan shaxslar va jamoalarni aniqlash va qo’llab-quvvatlash uchun maqsadli siyosat va vositalarni ishlab chiqish muhimligini ta’kidlaydi. Resurslardan foydalanish, sog’liqni saqlash muassasalari va ijtimoiy qo’llab-quvvatlash kabi omillarni hisobga olgan holda, ushbu aholining o’ziga xos ehtiyojlarini qondirish juda muhimdir.

“Bizning natijalarimizning diqqatga sazovor tomoni issiqlik va kognitiv pasayish o’rtasidagi munosabatlarda kuzatilgan aniq nomutanosiblik edi”, dedi Choi. “Ushbu tafovutlarni kengroq tizimli nuqtai nazardan tushunish mumkin. Bu faqat individual sezuvchanlik haqida emas; ijtimoiy kontekst va mustahkamlangan tarixiy tengsizliklar bu natijalarga hissa qo’shishi mumkin.

“Masalan, daraxtlarni joylashtirish yoki sovutish markazlarining joylashuvi kabi jamiyatni rejalashtirish qarorlarini ko’rib chiqing. Ko’rinishidan ahamiyatsiz bo’lgan bu qarorlar turli jamoalarning haddan tashqari issiqlikni qanday boshdan kechirishiga chuqur ta’sir qilishi mumkin. Soya yoki sovutish moslamalari kabi hayotiy qulayliklarga ega bo’lmagan noqulay hududlarda aholi issiqlikning kuchli ta’siriga duch kelishadi, bu esa tezroq kognitiv buzilish bilan yakunlanadi. Ushbu nomutanosibliklarni bartaraf etish zudlik bilan choralar ko’rish va muammoning mohiyatini hal qiladigan kengroq ijtimoiy o’zgarishlarni ko’zdan kechirishni anglatadi.

Tadqiqot qimmatli tushunchalarni beradi, ammo bu cheklovlarsiz emas. U tashqi havo haroratiga e’tibor qaratdi va odamlar orasida farq qilishi mumkin bo’lgan ichki sharoit yoki konditsionerga kirishni hisobga olmadi. Bundan tashqari, ishlatiladigan kognitiv testlar, ayniqsa, turli populyatsiyalar orasida kognitiv ko’rsatkichlarning to’liq spektrini qamrab ololmasligi mumkin.

“Bizning topilmalarimiz oshkor bo’layotgan bo’lsa-da, bizning ob’ektivimizni hayot kursi istiqbolini qamrab olish uchun kengaytirish juda muhim”, dedi Choi PsyPost-ga. “Bu bizning qamrovimizni faqat keksa yoshdagilardan boshlab, erta bolalikni o’z ichiga olgan holda kengaytirish va insonning umri davomida issiqlik ta’sirini kuzatishni anglatadi. Biz asosiy bosqichlarda, ayniqsa, bolalik davrida, miya kamolotining hal qiluvchi davridagi issiqlik ta’sirining ta’sirini o’rganishni xohlaymiz. Ushbu shakllanish bosqichlarida ta’sir qilishning uzoq muddatli oqibatlari to’g’risida tushunchaga ega bo’lish bizning bog’liq xavflar haqidagi tushunchamizni boyitadi, yanada maqsadli va ta’sirli aralashuvlarga rahbarlik qiladi.

“Bizning tadqiqotimiz iqlim o’zgarishi sharoitida haddan tashqari issiqlikka qanday munosabatda bo’lishimiz haqida paradigmani o’zgartirishni talab qiladi”, deya qo’shimcha qildi tadqiqotchi. “Bu shunchaki favqulodda vaziyatlarga javob berish haqida emas; bu uzoq muddatli chidamlilik, kümülatif ta’sirlarni tushunish haqida. Biz haddan tashqari issiqlik odatiy holga aylanib borayotgan dunyoda yashashning uzoq muddatli oqibatlari haqida o’ylashimiz kerak. Biz shaharlarimiz qanday yaratilgani, jamoalarimiz qanday qurilgani va sog’liqni saqlash tizimlarimiz issiqlik ta’sirining surunkali ta’sirini bartaraf etishga qanday tayyorligini ko’rib chiqishimiz kerak.