Omon qolgan xato nazariyasi

Ular inson ongining inertsiyasini juda aniq ko’rsatib beradi. Agar bor narsangizdan unumli foydalansangiz va unga ishonsangiz, nima uchun ma’lumotlarni qidirish va tahlil qilish muammosiga borasiz?

Bu omon qolganning xatosi – psixologiyada bu tizimli tanlash xatosi turining nomi, bir kichik guruh uchun juda ko’p ma’lumot (“omon qolganlar”) va boshqasi uchun deyarli hech narsa bo’lmaganda (“o’lik”). Shuning uchun, ma’lum bir muammoning tadqiqotchilari “omon qolganlar” orasida umumiy ko’rsatkichlarni qidirmoqdalar, ammo ular “o’lik” ning muhim ma’lumotlarga ega bo’lishi mumkinligiga e’tibor bermaydilar.

Samolyot muammosi

Mana yana bir illyustrativ illyustr, hatto biluvchilar uchun savolga aylangan “Nima? Qayerda? Qachon?”. Ikkinchi Jahon urushi paytida Amerika bombardimonchilarining aksariyati qanotlari, stabilizatorlari va fyuzelyajida joylashgan teshiklari bilan bazaga qaytishdi.

Bundan dizaynerlar shunday xulosaga kelishdi: aynan mana shu joylarni kuchaytirish kerak. Va omon qolganning xatosiga taslim bo’ldi!

Ammo matematik Avraam Vald stereotiplarga nisbatan ancha chidamli bo’lib chiqdi va butunlay boshqacha xulosaga keldi. U shunday fikr bildirdi: “Biz terida teshiklarni ko’ramiz. Biz nimani ko’rmayapmiz? To’g’ri, kokpitda, dvigatellarda va yonilg’i baklarida teshiklari bo’lgan samolyotlar.

Ma’lum bo’lishicha, qanotlari teshiklari bo’lgan qanotli mashina bazaga qaytishi mumkin, ammo agar samolyot kabinasi shikastlangan bo’lsa, unda bu sodir bo’lmaydi – uchuvchi vafot etgan.

Xo’sh, kokpitni himoya qilish kerak bo’lsa, nima uchun qanotlarni mustahkamlash kerak?

Aytgancha, urushdan keyin o’rmonlar va botqoqlarda ko’plab halokatga uchragan samolyotlar topilgan – dvigatel, yonilg’i tizimi va kokpitlarda shikastlangan. Ular hech qaerga ucha olmadilar.

Oligarxlar hayotidan

Hodisa har qadamda tom ma’noda o’zini namoyon qiladi. Misol uchun, men qanday qilib tez boyib ketdim va muvaffaqiyatga erishdim turkumidagi ko’plab kitoblarni ko’rib chiqing. Ko’pchilik ularni o’qidi, lekin faqat bir nechtasi oligarxga aylandi. Muvaffaqiyatga erishganlar shunchaki “omon qolganning xatosini” qilishdi!

Gap shundaki, qoida tariqasida, milliarderlarning taqdiri yoqimli va baxtli tasodiflar qatoridan tasodifiy shakllanadi. “Avval men kartoshka sota boshladim, keyin amakim menga meros qilib million dollar qoldirdi” deganlaridek.

Shunday qilib, agar siz nufuzli qarindoshingiz bo’lmasdan, ildiz ekinlarini sotish bilan boy odam tomonidan tasvirlangan yo’lni takrorlashni boshlasangiz, unda siz yonib ketasiz.

Ayni paytda, bankrot bo’lish uchun nima qilmaslik kerakligi haqidagi eng foydali ma’lumot faqat uni boshdan kechirgan odamlardan – o’sha “o’liklardan”. Ular shunchaki qo’llanma yozmaydilar. Va agar ular qaror qilsalar, ular yana muvaffaqiyatsiz bo’lishadi, chunki hech kimga yutqazganlarning to’lovlari kerak emas.

Har xil birodarlar

Boshqa hikoya. To’rt aka-uka bor edi. Biri mashinada sayohatga chiqdi, ikkinchisi – skuterda, uchinchisi – o’z oyog’ida, to’rtinchisi esa piyoda. Tez orada uchtasi vafot etdi va uyga qaytmadi. Va skuterda bo’lgan kishi ichkilikboz bo’lib chiqdi – u mast holatda tepalikdan yiqilib, qovurg’alarini sindirib, botqoqdan zo’rg’a chiqib, uyiga qaytdi.

Bularning barchasi nimani anglatadi? Qanday shoshilinch xulosa chiqarish mumkin? To’g’ri: skuter eng xavfsiz transport turidir. Va yana – “mast dengiz tizzagacha” (u botqoqdan chiqdi!).

Biroq, biz faqat bitta tirik qolganning natijalarini qayta ishlaymiz va tahlil qilamiz. Ayni paytda, hech bo’lmaganda, mast va dengiz haqidagi maqolning davomini eslash foydali bo’ladi: “…ko’lmak esa qulog’ingizga qadar”.
Ko’pincha odamlar mast odam mo”jizaviy tarzda yomon oqibatdan qochishga muvaffaq bo’lgan holatlarni eslashadi. Va juda kam odam “pashsha ostida” qancha odam eng kulgili sharoitlarda o’lishi haqida o’ylaydi. Garchi bu mo”jizaviy najot shaklida istisnodan farqli o’laroq, tabiiy natija va qoida bo’lsa-da.

Muhim topilmalar

Shaklga kirishga shoshilgan kelin opamiz bilan ham shunday. Ta’riflangan uchta omil ham vazn yo’qotishning kalitidir, deb bahslasha olmaydi. Selofanga o‘ralgan va ozmagan, ammo kulgili bo‘lib qolmaslik uchun bu haqda jim turgan millionlab odamlarning statistikasini hisobga olish kerak.

Misoldagi xonim faqat ozroq ovqatlanishni boshladi, salbiy kaloriya balansiga erishdi va vazn ortdi. Va aslida, u sanab o’tgan omillarning hech biri umuman rol o’ynay olmadi.

Shunday qilib, siz “qo’lingizda” bo’lgan ma’lumotlardan xulosa chiqarishga urinayotganda, sizga tegishli bo’lmagan ma’lumotlar haqida o’ylang. Va “Bu qo’shniga yordam berdi!” Deb bahslashmang. – aksincha, yordam berilmagan minglab odamlar bor. Ko’proq kuchli dalillarni o’rganing.