Behruzbek Hamidov
Psixologiyada katarsis
Birinchi marta bu atama psixologiyada Jozef Breyer tomonidan qo’llanilgan va katarsisdan keyin falsafa sohasida paydo bo’lgan. Zigmund Freydning ishi katarsisga qaratilgan bo’lib, u orqali u psixologik davolanish imkoniyatiga erishmoqchi edi.
Bugungi kunga kelib, ushbu usul psixologlar tomonidan bemorni uning ichki tashvishiga hissa qo’shadigan o’tmishdagi bezovta qiluvchi voqealarga botirish uchun faol qo’llaniladi. Katartik usul yordamida siz ichki noqulaylik, fobiya va qo’rquv holatidan xalos bo’lishingiz mumkin.
Tibbiyotda odamlarda katarsisga erishish uchun ko’plab texnikalar ishlab chiqilgan. Bu ta’rif odamning o’tmishdagi voqealarga qaytishini anglatadi, lekin ayni paytda u hamma narsa ortda qolganini tushunadi. Shunday qilib, bemor salbiy his-tuyg’ulardan xalos bo’lib, ko’zlarida qo’rquv ko’rinishi mumkin.
Bunday terapiya juda ko’p foyda keltirishi mumkin, ammo ayni paytda g’azab va g’azab tuyg’ularining ochiq namoyon bo’lishi tufayli juda xavflidir. Shuning uchun bunday amaliyot uchun hamma narsani tartibga solishga yordam beradigan psixoterapevt bilan bog’lanish kerak.
Psixoterapiyada katarsis
Katarsis tibbiyotda odamni psixosomatik kasalliklardan qutqarish uchun faol qo’llaniladi. Ushbu usul juda ko’p his-tuyg’ularni keltirib chiqaradigan tashvishli vaziyatga to’liq tushishni talab qiladi. Ushbu amaliyot qo’llanilgan bemorlarda vayronagarchilik, hissiy portlash, yaxshi qayg’u, keyin esa baxtiyorlik hissi paydo bo’ladi.
Katarsisdan foydalanganda bemor imkon qadar tarang bo’lishi kerak. Bo’shatish paydo bo’lguncha xotiralarga kuchli e’tibor qaratish kerak.
Faqat o’z ustida tirishqoqlik bilan ishlash imkon qadar o’zini tozalashga yordam beradi. Mutaxassislar bemorning chuqur ichida yashiringan salbiy his-tuyg’ularini aniqlash uchun ushbu usulga murojaat qilishadi. Ijobiy natijaga faqat shaxsning o’zi ichki ziddiyatni hal qilishni va o’zini tozalashni xohlasagina erishish mumkin.
Agar odam doimo muammodan qochib, his-tuyg’ular bilan og’riqli his-tuyg’ulardan qochsa, katarsisga erisha olmaydi. Muammoni doimiy ravishda chetga surib qo’yish, shaxs uni yanada kuchaytiradi. Agar biror narsani o’zgartirish va to’g’ri yo’nalishda harakat qilish istagi bo’lsa, unda ta’sir darhol bo’ladi. Terapiyadan ko’p o’tmay, sog’lig’ingiz sezilarli darajada yaxshilanganini va tananing o’zi bo’shashganligini sezishingiz mumkin.
Terapiyadan so’ng odam ichki erkinlikni his qila boshlaydi, tajovuz yo’qoladi, kayfiyat yaxshilanadi va jismoniy kuch ham seziladi. Bundan tashqari, introspektsiyaga bo’lgan ehtiyoj yo’qoladi, chunki katarsis yordamida inson o’zini to’liq anglashi mumkin. Bunday terapiyani bir necha marta o’tkazish tavsiya etiladi, chunki bir martadan keyin ta’sir butunlay ahamiyatsiz bo’lishi mumkin.
Freyd va Breyerning katartik usuli
Yuqorida aytib o’tganimizdek, Freyd va Breuer tufayli bu usul ma’lum bo’ldi. Ular buni bemorlarni hayotlaridagi salbiy tajribalarini eslab, his-tuyg’ularini tasvirlash orqali davolash uchun ishlatishgan.
Dastlab, bu usul bemorning gipnozini o’z ichiga olgan, ammo vaqt o’tishi bilan Freyd, odam to’liq hushida bo’lganida, gipnozdan foydalanmasdan kerakli narsaga erisha oldi. Ushbu shifokorlarning fikriga ko’ra, odam tajovuzkor vaziyatga munosabat bildirishi kerak edi.
Frantsuz psixiatri Per Mari Feliks Janet katarsisning kashfiyotchisi bo’lgan deb ishoniladi, u o’zini ushbu texnikaning muallifi deb biladi. Biroq, mualliflik haqida aniq gapirish mumkin emas.
Olim Vygotskiy katarsis masalasini ham o‘rganib, unga fojia tavsifi ifodalangan his-tuyg‘ularga to‘g‘ri kelmasagina erishish mumkinligini ta’kidlagan. U sodir bo’lgan voqealar juda og’riqli va yoqimsiz bo’lsa ham, ular haqida xotirjam va keraksiz his-tuyg’ularsiz aytish kerak, deb hisoblardi.
Izzattillo Islomov
