Depressiya butun dunyo bo’ylab millionlab odamlarga ta’sir qiluvchi keng tarqalgan va ko’pincha ruhiy salomatlik holatini zaiflashtiradi. Mutaxassislar uning ta’sirini uzoq vaqtdan beri tan olishgan bo’lsa-da, depressiyaning aniq mexanizmlari tushunarsizligicha qolmoqda. An’anaga ko’ra, diagnostika suhbatlar va klinik kuzatuvlarga tayanib, depressiyani dastlabki bosqichlarida aniqlash yoki uning rivojlanishini samarali kuzatishni qiyinlashtiradi.

Olimlar depressiyani tashxislash va tushunish uchun vosita sifatida miyadagi elektr faolligini o’lchaydigan elektroensefalogramma (EEG) ma’lumotlarining imkoniyatlarini o’rganishdi. Oldingi tadqiqotlar EEG ma’lumotlaridan odamlarni depressiyaga uchragan yoki sog’lom deb tasniflash uchun va’da bergan bo’lsa-da, EEGning o’ziga xos shakllari va kundalik kayfiyat o’zgarishlari o’rtasidagi bog’liqlik hali to’liq o’rganilmagan edi.

Tadqiqotchilar ushbu tadqiqotga ikkita maqsadni ko’zlagan holda kirishdi. Birinchidan, ular EEG tomonidan qayd etilgan miya faoliyatidagi o’zgarishlar insonning kundalik kayfiyatidagi o’zgarishlarni ko’rsatishi mumkinligini tekshirishni maqsad qilgan. Ikkinchidan, ular depressiyani erta aniqlash uchun amaliy biomarkerlarni ishlab chiqishga intilishdi. Bunga erishish uchun ular turli darajadagi depressiv tendentsiyalarga ega bo’lgan sog’lom odamlarning EEG shakllarini o’rgangan oldingi tadqiqotning EEG ma’lumotlarini qayta ko’rib chiqdilar va qayta tahlil qildilar.

Tsukuba universiteti professori, tadqiqot muallifi Masahiko Morita: “Universitetimning ko’plab talabalari ruhiy tushkunlikdan aziyat chekdilar va men rahbarlik qilgan bir qancha talabalar ham depressiyani boshdan kechirishdi”. “Mening hamkorim doktor Kavasaki depressiya va EEG o’rtasidagi munosabatni o’rganayotgan edi, shuning uchun men o’zim ishlab chiqqan sayoz neyron tarmoqni (chuqur neyron tarmoqlardan ko’ra shaffofroq) EEG tahliliga qo’lladim”.

Tadqiqotda universitet va onlayn manbalardan jalb qilingan 18 yoshdan 34 yoshgacha bo’lgan o’n nafar ko’ngilli ishtirok etdi. Tadqiqotchilar shaxslararo taqqoslashlar bilan bog’liq bo’lishi mumkin bo’lgan noto’g’ri fikrlardan qochib, EEG shakllaridagi o’zgarishlarni solishtirishga e’tibor qaratdilar.

Har bir o’lchov seansi ikkita komponentdan iborat edi. Birinchidan, ishtirokchilar o’z-o’zidan hisobot berish so’rovnomasini to’ldirishdi, “Kayfiyat holati profili” 2-nashri (POMS-2). Ushbu anketa ruhiy tushkunlik va tushkunlik (DD) ballariga alohida e’tibor qaratgan holda turli xil kayfiyat holatlarini baholadi. Ushbu ballar ishtirokchilarning o’lchov vaqtidagi tushkun kayfiyat darajasi haqida tushuncha berdi.

Ishtirokchilarga EEG qurilmasi va kompyuterni o’z uylariga olib borish buyurildi, ular ikki-to’rt hafta davomida har kuni o’z-o’zini o’lchashni amalga oshirdilar. Ularga o’lchov vaqtlarida izchillikni saqlash tavsiya qilindi va EEG qurilmasini to’g’ri kiyish bo’yicha ko’rsatmalar berildi. O’lchovlarni tugatgandan so’ng, ishtirokchilar jihozlarni qaytarib berishdi.

Ushbu EEG qurilmasi ishtirokchilar dam olish holatida, ochiq va yopiq ko’zlari bilan miya faoliyatini qayd etdi. Biroq, tadqiqot, birinchi navbatda, ko’zlar yopiq holatda to’plangan ma’lumotlarga qaratildi, chunki u tergovga ko’proq ravshanlik va dolzarblikni ko’rsatdi.

Tadqiqotning eng jozibali natijalari EEG ma’lumotlarini kayfiyat ko’rsatkichlari bilan birgalikda tahlil qilishda paydo bo’ldi. Shunisi e’tiborga loyiqki, o’rtacha nisbiy burchak tezligi (MRAS), o’rtacha normallashtirilgan amplituda (MNA) va fazani qayta tiklash tezligi (PRR) miya faoliyati va tushkun kayfiyat o’rtasidagi munosabatni tushunishda asosiy xususiyatlar sifatida ajralib turardi.

• O’rtacha nisbiy burchak tezligi : Bu ba’zi miya to’lqinlarining dumaloq harakatdagi o’rtacha tezligini anglatadi. Bu miya to’lqinlarining qanchalik tez yoki sekin aylanishini tushunishga yordam beradi.
• O’rtacha normallashtirilgan amplituda : Bu miya to’lqinlarining hajmini yoki kuchini o’lchaydi va keyin uni o’rtacha hisoblaydi. Bu bizga bu to’lqinlarning o’rtacha qanchalik katta yoki kichik ekanligi haqida fikr beradi.
• Fazani tiklash tezligi : Bu miya to’lqinlarining qanchalik tez-tez qayta o’rnatilishi yoki bir-biri bilan sinxronlashini ko’rsatadi. Bu miya to’lqinlarining ma’lum guruhlari qanchalik tez-tez qaytadan boshlanishi yoki bir-biriga mos kelishiga o’xshaydi.

Ushbu EEG xususiyatlari turli xil EEG chastotalaridagi kayfiyat ko’rsatkichlari bilan bog’liqlikdagi tizimli o’zgarishlarni ko’rsatgan bo’lsa-da, PRR tushkun kayfiyatdagi o’zgarishlar bilan eng kuchli aloqani ko’rsatdi. MRAS va MNA muhim ahamiyatga ega.

Muhimi, tadqiqotchilar ba’zi ishtirokchilar uchun PRR ning kayfiyat ko’rsatkichlari bilan o’zaro bog’liqligi sezilarli o’zgarishlarni ko’rsatdi. Oddiyroq qilib aytganda, PRR ularning kayfiyatidagi o’zgarishlarga javoban o’zgarib turardi. Masalan, odamning kayfiyati yomonlashganda, ma’lum chastotalarda PRR ko’tarildi va aksincha.

“Ushbu tadqiqot rivojlanib borar ekan, bir necha daqiqada tushkun kayfiyat darajasini muntazam ravishda kuzatib borish mumkin bo’lishi mumkin, masalan, termometr bilan isitma olish va depressiyaning oldini olish yoki erta davolash”, dedi Morita PsyPost.

Ushbu tadqiqotning eng qiziqarli jihatlaridan biri tadqiqotchilar “xarakterli chastotalar” deb atagan narsalarni aniqlash edi. Bular EEGning o’ziga xos chastotalari edi, bunda PRR tushkun kayfiyatdagi o’zgarishlar bilan eng sezilarli darajada bog’liq edi.

Ushbu xarakterli chastotalarni yanada qiziqarli qilgan narsa ularning tizimli joylashuvi edi. Ushbu chastotalar EEG spektrida aniq naqsh hosil qilib, geometrik progressiyada paydo bo’ldi. Ushbu chastotalar har bir ishtirokchiga xos bo’lib, miya faoliyatining kayfiyatga nisbatan individualligini ta’kidladi.

“Men EEG chastotasining ozgina o’zgarishi tushkun kayfiyat bilan bog’liqlikni o’zgartirganiga hayron bo’ldim, shu bilan birga bugungi kunga qadar tahlillarning aksariyati alfa va beta kabi chastota diapazonlariga qaratilgan”, dedi Morita.