Behruzbek Hamidov
“Bu, ayniqsa, nasroniy millatchiligi, yaʼni nasroniylik oʻziga xosligini Amerika oʻziga xosligi bilan birlashtirgan mafkura koʻproq chegaralar qurayotgan va allaqachon boʻlinib ketgan jamiyatda ishonchsizlikni kuchaytirayotgan davrda. Shularni hisobga olgan holda, men ateistlarning ijtimoiy muhiti xristian millatchiligiga aylanganda, ularga nisbatan jamoatchilik fikri qanday o’zgarishi mumkinligini o’rganishga qiziqib qoldim.
“Ayniqsa, nasroniy millatchiligining irqchilik mazmunini hisobga olgan holda, men irqiy ozchiliklar, ularning atrofidagi ijtimoiy muhit tobora xristian millatchiligiga aylanganda qanday munosabatda bo’lishlarini o’rganishga qiziqdim. Ular shunday ijtimoiy kontekstda assimilyatsiya qilinadimi, shunda ular jamiyatdagi Oqlardan farq qilmaydigan ateistlarga nisbatan ko’proq salbiy fikrlarga ega bo’lishadimi? Yoki submadaniy o’ziga xoslik hissi kuchayishi kabi individual agentlik irqiy ozchiliklarni nasroniy millatchiligining ateistlarga bo’lgan munosabatiga ta’siridan izolyatsiya qiladimi?
Oʻz tadqiqoti uchun Ni 2017-yilda oʻtkazilgan Baylor Diniy Soʻrovi maʼlumotlaridan foydalangan. Gallup tomonidan boshqariladigan ushbu soʻrovda Amerika jamoatchiligining eʼtiqodlari va qadriyatlari toʻplangan. Turli demografik guruhlarda turli vakillikni ta’minlash uchun manzilga asoslangan tanlamadan foydalanildi, natijada 1501 ta so’rovnoma o’tkazildi.
Ateistlarga munosabatni o’lchash uchun so’rov ishtirokchilaridan ateistlarning axloqiy pozitsiyasi, ularning shaxsiy erkinliklariga ta’siri va jismoniy xavfsizlikka tahdidi haqidagi fikrlarni aks ettiruvchi bayonotlarga javob berishlarini so’radi. Xuddi shunday savollar boshqa diniy ozchiliklar, masalan, yahudiylar va musulmonlar haqida ham berilgan.
Asosiy mustaqil o’zgaruvchi, xristian millatchiligi, xristianlikning AQSh boshqaruvi va jamiyatidagi o’rni haqidagi bir qator bayonotlar orqali o’lchandi (masalan, “Federal hukumat Qo’shma Shtatlarni xristian millati deb e’lon qilishi kerak”, “Federal hukumat xristianlikni himoya qilishi kerak. qiymatlar”). Ishtirokchilarning ushbu bayonotlarga rozilik darajasi ularning nasroniy millatchiligiga moyilligini aniqlashga yordam berdi.
Ni, shuningdek, ushbu individual e’tiqodlarni davlat darajasida jamlash orqali kengroq ijtimoiy kontekstni ko’rib chiqdi. Bu yondashuv xristian millatchilik mafkurasi keng tarqalgan hududda yashash ateistlarga bo’lgan munosabatga ta’sir qilganmi yoki yo’qligini tekshirish imkonini berdi.
Respondentlar o’rtacha hisobda ateistlarga nisbatan o’rtacha darajada noto’g’ri fikr bildirishgan, bu yahudiylarga nisbatan ko’proq, lekin musulmonlarga nisbatan bir oz kamroq. Asosiy vahiy shundan iboratki, nasroniy millatchiligiga qat’iy e’tiqodga ega bo’lgan odamlar ateistlarga nisbatan salbiy qarashlarga ega bo’lishlari mumkin edi.
Qizig’i shundaki, ob’ektivni davlat darajasidagi ta’sirlarga kengaytirganda, xristian millatchiligining anti-ateist munosabatlarga bevosita ta’siri kamroq aniq bo’ldi. Bu shuni ko’rsatadiki, nasroniy millatchiligiga bo’lgan shaxsiy e’tiqod ateistlarga nisbatan noto’g’ri qarashning umumiy ijtimoiy muhitga qaraganda kuchliroq bashoratchisidir.
Ajoyib demografik topilma bu munosabatlardagi irqiy farq edi. Xristian millatchiligi darajasi yuqori bo’lgan shtatlarda qora tanli amerikaliklar oq tanlilarga qaraganda ateistlarga nisbatan kamroq noto’g’ri qarashlari aniqlandi. Ushbu topilma jamiyat munosabatlarini shakllantirishda irq, din va siyosiy mafkura o’rtasidagi murakkab o’zaro bog’liqlikni ko’rsatadi.
“Meni hayratda qoldirgan narsa shundaki, kontekstli darajadagi ijtimoiy va diniy omillar individual darajadagi topilmalar uchun qiziqarli vaziyatlarni keltirib chiqarishi mumkin”, dedi Ni PsyPostga. “Masalan, individual darajada qora tanlilar va qora tanli protestantlar ateistlarga nisbatan ko’proq salbiy qarashlarga ega bo’lishsa-da, davlat darajasida nasroniy millatchiligi kuchaygach, ular ateistlarga nisbatan nisbatan bag’rikengroq bo’lishdi. Boshqacha qilib aytadigan bo’lsak, nasroniy millatchiligi, oq tanlilarning ustunligini qo’llab-quvvatlaydigan va irqiy ozchiliklarni chetga suruvchi mafkura ijtimoiy muhitda hukmron bo’lib qolsa, qora tanlilar va ularning asosiy diniy konfessiyalari bu mafkura qarshi bo’lgan narsani qabul qilishni tanlashi mumkin – bu bo’ysunmaslik belgisi.
“Xristian millatchiligining turli darajalaridagi ateistlarga bo’lgan munosabatdagi qiziqarli irqiy tafovutlar, shuningdek, ularning atrofidagi ijtimoiy muhit tobora xristian millatchiligiga aylanib borayotgani sababli, qora tanlilar va qora protestantlar submadaniy o’ziga xoslik hissini kuchaytirganligini ko’rsatishi mumkin. Boshqacha qilib aytadigan bo’lsak, ular o’rtasida omon qolish va o’zlarining submadaniy qadriyatlari va o’ziga xosligini tobora begonalashib borayotgan va zulm qiluvchi ijtimoiy muhitda saqlab qolish uchun motivatsiya kuchaymoqda.
Umuman olganda, topilmalar shuni ko’rsatadiki, “xristian millatchiligi va ateistlarga nisbatan noto’g’ri qarashlar o’rtasidagi munosabatlar ko’p qatlamli va muhim individual xususiyatlar, xususan, irq bilan kesishadi”, deb tushuntirdi Ni. “Agar nasroniy millatchiligi hukmron bo’lgan ijtimoiy kontekstda birovning irqi marginallashtirilsa va stigmatizatsiya qilinsa, nasroniy millatchiligining boshqa ozchilik guruhlarini, bu holda ateistlarni stigmatlashiga qarshi turish uchun vositachilik qilishi mumkin. Ijtimoiy kontekstda nasroniy millatchiligining kuchayishi qaysidir ma’noda nasroniy millatchiligini ikki marginal guruhning, bu holda qora tanlilar va ateistlarning umumiy dushmaniga aylantirib, ularni yaqinlashtirgan bo’lishi mumkin.
Topilmalarga ushbu o’zgaruvchilar ta’sir qilmasligini ta’minlash uchun Nie yoshi, ma’lumoti, daromadi, irqi, jinsi va siyosiy moyilligi kabi turli demografik va sosyodemografik omillarni hisobga oldi. Ammo tadqiqot, barcha tadqiqotlar singari, cheklovlarni ham o’z ichiga oladi.
“Ma’lumotlarning ko’ndalang kesimi tabiati bizni sababiy xulosalar chiqarishimizga xalaqit berishi mumkin”, dedi Ni. “Masalan, nasroniy millatchiligiga kuchliroq eʼtiqod ateistlarga nisbatan salbiyroq qarashga sabab boʻladimi? Yoki ateistlarga nisbatan kuchliroq antipatiya nasroniy millatchiligini qo’llab-quvvatlashga olib kelishi mumkinmi? Uzunlamasına ma’lumotlardan foydalangan holda kelajakdagi tadqiqotlar sabab yo’nalishi haqidagi bu savollarga yaxshiroq javob berishi mumkin.
“Bundan tashqari, kontekst darajasidagi xristian millatchiligi insonning ateistlarga bo’lgan munosabatiga qanchalik ta’sir qiladi? Geografik jihatdan proksimal xristian millatchiligi, masalan, okrug darajasidagi nasroniy millatchiligi har qanday ta’sir ko’rsatadimi? Xristian millatchiligining geografik jihatdan nozik o’lchovlaridan foydalangan holda bo’lajak tadqiqotlar bizga nasroniy millatchiligining ekologik jihatdan ma’lumotli rasmini taqdim etishi mumkin.
“Xristian millatchiligini boshqa irqiy va etnik ozchilik guruhlari, xususan, COVID-19 pandemiyasi boshlanganidan beri irqchilik va ksenofobiya nishoniga aylangan osiyolik amerikaliklar bilan bog’liq holda o’rganish qiziqarli bo’lishi mumkin”, deya qo’shimcha qildi Ni. “Ammo, nasroniy millatchiligi o’lchovlari bilan ko’plab milliy ma’lumotlar to’plamlari osiyolik respondentlarning juda kichik tanlanma hajmiga ega bo’lib, bu ularning Osiyo quyi namunasi uchun statistik kuchini cheklashi mumkin. Kelajakdagi tadqiqotlar osiyolik amerikalik respondentlarni ko’proq tanlash orqali bu muammoni hal qilishi mumkin.
