Kognitiv psixologiya nima?

Kognitiv fan – bu kuzatib bo’lmaydigan aqliy muammolar bilan shug’ullanadigan xulq-atvor haqidagi fan. Keyinchalik tushunarli bo’lsa, kognitiv psixologiya inson ongida paydo bo’ladigan, uning xulq-atvori va hissiyotlariga ta’sir qiladigan fikrlarni tekshiradi.

Kognitiv psixologiya bugungi kunda ruhiy muammolarni davolashda tez-tez ishlatiladi. “Kognitiv” so’zi hali jamoatchilik orasida juda keng tarqalmagan bo’lsa-da, u xulq-atvorga bag’ishlangan tadqiqotlarning markazidir. Psixologiya bilan chambarchas bog’liq bo’lmagan odamlar uchun kognitiv so’zni shunchaki fikr yoki bilim deb tushunish mumkin.

Barcha odamlar fikrlarni yaratish qobiliyatiga ega. Biz atrofimizda sodir bo’layotgan voqealarni talqin qilamiz va ushbu “ma’lum” narsalar to’g’risida ma’lumot olamiz.

Shuning uchun kognitiv fan – bu kuzatib bo’lmaydigan ma’naviy masalalar bilan shug’ullanadigan xulq-atvor haqidagi fan. Keyinchalik tushunarli bo’lsa, kognitiv psixologiya inson ongida paydo bo’ladigan, uning xulq-atvori va hissiyotlariga ta’sir qiladigan fikrlarni tekshiradi.

Ushbu intizom ongdagi fikrlarning xatti-harakatga qanday ta’sir qilishini tushunishga harakat qiladi. Bugungi kunda kognitiv terapiya ko’plab psixologik muammolarni hal qilish uchun qo’llaniladi.https://6e25de4a7275a1d81f0c90bdd10d599d.safeframe.googlesyndication.com/safeframe/1-0-38/html/container.html

Shuning uchun kognitiv terapiya ushbu fikrlar, his-tuyg’ular va e’tiqodlarga qaratilgan. Ko’pincha, bemorlarning ushbu haddan tashqari fikrlari haqiqatga mos kelmaydi. Davolashda ushbu fikrlarga qaratilgan savollar berish orqali odamda shubha tug’dirish maqsad qilingan.

Birinchidan, bemor uning xayolidagi narsani tasvirlab berishi va savol berishi kerak. Shu tarzda, u o’zini yangi fikrlarni shakllantirishga tayyorlaydi. Agar u ongiga yangi fikrlarni qo’sha olsa, u ob’ektiv haqiqatga yaqinlasha oladi.

Kognitiv inqilob

50-yillarda hukmron bo’lgan paradigma – bu xulq-atvor psixologiyasi yoki o’quv psixologiyasi. Ushbu ikkita ilmiy yondashuv ko’plab psixologik hodisalarni tushuntirishga qodir.

Shunga qaramay, bu juda cheklangan edi, chunki u faqat kuzatilishi mumkin bo’lgan xatti-harakatlarni tushuntirishi mumkin edi. Rag’batlantirish va javob berish o’rtasidagi har qanday narsa epifenomen deb hisoblanadi. Xulq-atvor bilan bog’liq ko’plab masalalarni tushuntirish mumkin emas va ularni kuzatib bo’lmaydiganligi sababli ahamiyatsiz deb hisoblangan.

Xulq-atvorga oid yondashuv ko’plab masalalarni tushuntirib berolmay, boshi berk ko’chaga kirib qolganida, boshqa psixologik yondashuvlar ta’kidlana boshladi. Tadqiqotchilar fikrlash, til, xotira va tasavvur kabi tushunchalarni batafsilroq o’rganishni boshladilar. 

Xuddi shu narsa o’sha paytdagi yondashuv Zigmund Freydning psixoanalizi bilan sodir bo’ldi. Freydning psixoanalizi qanchalik inqilobiy bo’lsa ham, ko’plab ruhiy kasalliklarga javob berish etarli emas edi. Umuman olganda, kognitiv psixologiyaning paydo bo’lishiga sabab bo’lgan omillarni quyidagicha sanab o’tish mumkin:

• Kompyuter fanining yutuqlari (Tyuring va Fon Neyman kabi olimlarning ishi) dasturlashtiriladigan va qaror qabul qiluvchi mashinalarni yaratishga imkon berdi. Ushbu mashinalarni yaratgan nazariya bunga inson ongi ma’lumotni qanday ishlashini kuzatish orqali erishdi.

• Kibernetika sohasidagi yutuqlar (boshqaruvchi fan, Wiener)
• Klod Shannonning bilim tanlovi ekanligini va alternativalarni yo’q qilishni taklif qiladigan bilim nazariyasi.

Kognitiv psixologiyani shakllantirgan mualliflar

Ilgari ta’kidlaganimizdek, kognitiv psixologiya psixologiyadagi muayyan oqimlarda hukmronlik qilayotgan oqimlarning nomuvofiqligi natijasida paydo bo’lgan. Masalan, bir xil stimulga turlicha javob beradigan odamlar, psixologiyada ilgari ustun bo’lgan oqimlar tushuntirib bera olmaydigan holat edi.

Bartlett

Bartlettning asosiy ishi ongga qaratilgan edi, chunki Kembrij Universitetining birinchi eksperimental psixologiya professori. Bartlettning fikriga ko’ra, miyadagi fikrlar va xotiralarni qayta shakllantirish mumkin.

Jerom bruner

Jerom Brunerning so’zlariga ko’ra, 3 xil o’quv uslubi mavjud: Harakat o’rganish, ikonik o’rganish va ramziy o’rganish. Brunerning fikriga ko’ra, ta’lim nazariyasi to’rtta asosiy mavzuga e’tibor qaratishi kerak:

• O’rganishga moyillik
• Axborotni tuzish usullari
• Materialni taqdim etish uchun ketma-ketliklar
• Mukofot va jazoning mohiyati

Bruner nazariyasining eng muhim qismi shundan iborat ediki , agar talaba , masalan, talaba o’zi egallashga va tatbiq etishga harakat qilayotgan bilimga chindan ham jalb qilingan bo’lsa, talaba tezroq va tezroq o’rganadi.

Xovard gardner

Gardner bugungi kunda hamma uchun ma’lum bo’lgan ko’p sonli aql-idrok nazariyasini ishlab chiqdi. Gardnerning so’zlariga ko’ra, har bir inson kamida sakkiz turdagi aql yoki bilish qobiliyatiga ega edi.

Uning so’zlariga ko’ra, bu aql-idroklar yarim avtonom edi, ammo tashqi ong bilan individual ongga singdirilganda jamoa bo’lib ishlashi mumkin edi. Madaniy o’zgaruvchilar tufayli har bir inson aqlning bir turini boshqasidan ko’ra ko’proq rivojlantirish imkoniyatiga ega edi. 

Jeffri Sternberg

Sternberg sevgi uch elementdan iborat degan nazariyasi bilan mashhur. Yaqinlik, ehtiros va sadoqat bu uch martalik sevgi nazariyasining tarkibiy qismidir.

Shuningdek, u intellektning tegishli muhitni moslashtirish, tanlash va shakllantirishga qaratilgan aqliy faoliyatidir, degan aqlning uchlik nazariyasini ilgari surdi.

Devid rumerlxart

Sxema nazariyasining muhim tarafdori Rumerlxartning fikriga ko’ra, aqliy sxemalar xotirada saqlanadigan va dunyoni tartibga solishda yordam beradigan umumiy tushunchalarni aks ettirgan. Ushbu nazariya dunyoning ongimizda qanday namoyon bo’lishini va biz ushbu ma’lumotlarni dunyo bilan o’zaro aloqada bo’lish uchun qanday ishlatishni tushuntirishga harakat qiladi.

Jan piaget

Jan Piaget kognitiv psixologiya bilan shug’ullanadigan eng muhim mualliflardan biridir. U kognitiv rivojlanish nazariyasini bosqichma-bosqich shakllantirdi. U aql-idrok uchun ma’lum imkoniyatlarni hisobga oladi va bolalar uchun aqlga ma’lum cheklovlar qo’yadi.

Vygotskiy, Erikson va Ausubel ushbu ro’yxatda bo’lmagan, ammo kognitiv psixologiyaga hissa qo’shgan fan ixlosmandlari sifatida keltirilgan. Ushbu muhim olimlarning hissalari psixologiyada inqilobga olib keldi.

Xulq-atvor psixologiyasi hali ham muhim tendentsiya deb hisoblansa-da, kognitiv psixologiya ko’plab oldingi oqimlar tushuntira olmagan narsalarni tushuntirishga muvaffaq bo’ldi.

Manba: aklinizikesfedin.com