Behruzbek Hamidov
Nima uchun bu sodir bo’ladi: ba’zi odamlar ish joyidagi hamkasblari bilan osonlikcha til topishib ketishadi, boshqalari esa magnit kabi, o’zlariga muammolarni jalb qilishadi va doimiy xafagarchilik va da’volarning ob’ektiga aylanishadi. O’zaro munosabatlarda bunday omadsizlikning sababi nima?
Afsuski, boshqalarning hisobiga manipulyatsiya va o’zini anglash zamonaviy jamiyatda keng tarqalgan xatti-harakatlar turidir. Xizmatga galstuksiz kelganingiz, tasodifan stol ustidagi birovning qog’ozlariga tegizganingiz, xato qilganingiz, sizga berilgan topshiriqni darhol anglamaganingiz va hokazolar uchun beparvolik yoki tahqirlanish ob’ekti bo’lishingiz mumkin. an’anaviy ravishda ko’pchilikdan farq qiladigan yoki yoqimsiz deb hisoblanadigan odamlar guruhiga mansubligingiz uchun sizni masxara qilish va yomon ko’rish. Masalan, “etnik ozchilik”, “rivojlanish xususiyatlari” bilan, ortiqcha vazn bilan, chap qo’l bilan, sudlangan qarindoshlar bilan va boshqalar.
Xo’rlashning uchta turi mavjud: tajovuzkor, tajovuzkor va o’z-o’zini kamsituvchi.
Agressiv – qo’pol, to’g’ridan-to’g’ri bayonot yoki harakatni o’z ichiga oladi. Hujum – bu johillik tufayli xo’rlanishning pardalangan shakli, ataylab bayonotlar yoki imo-ishoralarni keltirib chiqaradigan qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi.
O’zini kamsitadigan, o’ziga ishonmaydigan, “potentsial qurbonning signallarini chiqaradigan” odamlarga xosdir.
Hamkasblar bilan munosabatlar bilan bog’liq bo’lgan hissiy tanglik har qanday ishdan ko’ra ko’proq charchagan. Qanday qilib o’zingizning ishingizni quvonchga emas, balki og’irlikka aylantirasiz? Aytish oson: odamlarga qanday munosabatda bo’lishni istasangiz, ularga ham shunday munosabatda bo’ling. Ammo amalda his-tuyg’ular va his-tuyg’ular bilan kurashish qiyin bo’lishi mumkin. Bunday daqiqalarda siz, ayniqsa, psixologik himoya usullarini o’zlashtirish zarurligini juda qattiq his qilasiz. Shu sababli, psixologlar ba’zi hollarda o’zingizni psixologik qulaylik bilan samarali ta’minlashga imkon beradigan beshta qoidalarni ishlab chiqdilar.
1-qoida.Potentsial tajovuzkorlar birinchi navbatda odamlarning xatti-harakatlariga e’tibor berishadi. Agar sizda yelkalaringiz bir oz osilib qolgan bo’lsa, sayoz nafas olsangiz yoki notinch yurishingiz bo’lsa, bularning barchasi ichki ishonchsizlikni bildiradi. Har bir inson darhol o’ziga ishonmagan odam bilan kurashish osonroq ekanligini tushunadi. Nega uning hisobidan amalga oshirilmaydi? Aksincha, to’g’ri tekislangan yelkalar, qat’iyatli yurish, xotirjam harakatlar odam o’zini tezda yo’naltira olishiga va hal qiluvchi javob qaytarishga qodirligini ko’rsatadi. Ehtimol, bunga aralashmaslik yaxshiroqdir. O’zingizning holatingizni kuzatib boring, agar odatdagidek egiluvchan bo’lsangiz, uni jismoniy mashqlar bilan olib tashlang. Shu bilan birga, sog’lig’ingizni mustahkamlang.
2-qoida.Boshqalarning ko’ziga to’g’ridan-to’g’ri qarashdan, oyog’i ostidan nimanidir qidirishdan qochadigan odamning beparvo qarashlari, kelishmovchilik, tarqoqlikning dalilidir. Bu shuni ko’rsatadiki, inson tashqi dunyodagi barcha ma’lumotlarni qamrab olmaydi. Bunday odam nafaqat qo’pol do’stlarning, balki jinoyatchilarning ham qurboniga aylanishi oson. To’g’ridan-to’g’ri bezovtalanmagan qarash, psixologik va jinoyat uchun xavfsizlik kafolati hisoblanadi. Garchi, agar siz tajovuzkor xodimlarning yonidan o’tsangiz, ularning yo’nalishiga qaramasligingiz yaxshiroqdir. Ularga sovish uchun vaqt bering.
3-qoida.Hissiy jihatdan beqaror, g’azablangan, g’azablangan odam tajovuzkor uchun har doim yaxshi o’lja bo’ladi. Kuchli emotsionallik e’tiborni va vaqtni anglashni “toraytiradi”: odam “shu erda va hozir yashaydi”, vaziyatlarga osib qo’yiladi, hamma narsaga “tashqaridan” qaray olmaydi. U hissiyotlarga ichki zaxiralarini safarbar qiladi va samarali qarshilik ko’rsata olmaydi, chunki u o’zini oqlaydi, yoki qichqiradi yoki yig’laydi. Janjal va janjallarga aralashmaslik, doimo xotirjam bo’lish juda muhimdir. Birinchi reaktsiyani cheklab qo’ying – g’alaba sari birinchi qadamni qo’ying!
4-qoida.Tabassum qiladigan odam boshqalarning ko’ziga yanada ishonchli ko’rinadi. Tabassum ichki xotirjamlik va xotirjamlikning dalilidir! Do’stlik va ijobiy his-tuyg’ular samarali muloqotga yordam beradi. Bu ish kunidan oldin takrorlash uchun foydali bo’lgan quyidagi fikrlarga yordam beradi: «Men ishchilar bilan har kuni uchrashaman, bekorchilar emas. Bu odamlar men bilan bir tashkilotda ishlaydi; xuddi men kabi, ular har kuni ishga ketishadi. Ular ham men kabi qarindoshlarini, farzandlarini, uylarini yaxshi ko’rishadi. Ular men xohlagan usul: na yaxshi va na yomon. Agar men ular bilan uchrashishdan xursand bo’lsam, demak ular ham mendan mamnun. Kimdir menga noto’g’ri ekanligimni isbotlamaguncha, men shunday deb o’ylayman va o’zimni yaxshi tutaman. Ammo bu holatda ham, men hamma bilan iliq munosabatlarni saqlayman. Xushmuomalalik va to’g’rilik abadiy mening do’stlarim! “
5-qoida.Muqaddas Kitobda shunday deyilgan: “… inson qalbida nima deb o’ylaydi, demak u haqiqatda ham shundaydir”. Agar inson o’zini o’zi, kuchiga ishongan bo’lsa, u hech qachon potentsial qurbonga aylanmaydi. Amaliy psixologlar shubhali odamlarning o’zlari muammolarni jalb qilishlarini ishonch bilan isbotladilar. “Like like jalb qiladi.” Yomon fikrlar yomon harakatlarni o’ziga jalb qiladi. Bu erda tasavvuf bo’lishi mumkin, ammo aniq aytishimiz mumkinki, bizning fikrlarimiz xatti-harakatlarimizni dasturlashtiradi. Shunday qilib, hatto fikrlarda ham o’zingizga ishonishingiz kerak.
Shuningdek, odamning boshqalarning qo’zg’atuvchi xatti-harakatlariga bo’lgan noto’g’ri reaktsiyalari quyidagicha:
Oqlash yoki qochish taktikasi: “Meni urmang – men yaxshiman!”, 60% hollarda uchraydi. Ushbu taktika jamoada munosib o’rin egallashga imkon bermaydi, chunki u bolaga o’xshaydi va insonning kamsitilgan pozitsiyasini namoyish etadi. Hech kimga bahona kerak emas, ular kutilmaydi va tinglashni xohlamaydilar.
Qarshi hujum yoki aks ettirish taktikasi: “Eng yaxshi himoya bu hujumdir!” Degan so’zlarni eslatadi. 20% hollarda ular shunday munosabatda bo’lishadi. Ushbu xatti-harakatlar mojaroni qo’zg’atadi, bu kamdan-kam konstruktiv narsalarni keltirib chiqaradi, lekin ko’pincha behuda asab va buzilgan munosabatlar. Achchiqlanish qisqa muddatli yengillikni beradi, ammo har doim ham muammoni hal qilish uchun ko’priklarni yoqib yuboradi va depressiyani keltirib chiqaradi.
Sukunat yoki so’nish taktikasi mashhur donolikka o’xshaydi: “So’z kumush, sukunat oltin!” Taxminan 10% hollarda ular shunday munosabatda bo’lishadi. Sukunat ko’pchilik tomonidan kelishuv belgisi yoki jirkanch sukunat sifatida qabul qilinadi. Bunday munosabat sukut bilan erishiladimi? Bundan tashqari, shifokorlar va psixologlar jim turish va huquqbuzarlikni “yutish” nihoyatda zararli ekanligini bilishadi. Javobsiz his-tuyg’ular pastlik majmualarini keltirib chiqaradi.
Diqqat! Tuyg’ularingizni chiqarib yuborish foydalidir, ammo g’azabingizni hamkasblaringizdan chiqarmaslik kerak. O’zini munosib tutishning yagona usuli bor – o’ziga ishongan. Strategiya – o’z qadr-qimmatini saqlab qolish bilan har qanday vaziyatdan nizosiz chiqish.
Buning uchun to’rtta muhim elementlardan foydalanish kerak: – javob berishga shoshilmang: agar u kerak bo’lsa, boshqalarga o’z his-tuyg’ularingizni ochiq ifoda etish imkoniyatini bering (ya’ni “bug ‘chiqaring”); – boshqalarning xatti-harakatlari his-tuyg’ulari va sabablarini tushunganingizni xotirjamlik bilan ko’rsating, hatto xo’rlanganingizni his qilsangiz ham kechirim so’rashingiz mumkin; – sizga nisbatan noloyiq xatti-harakatlar bilan bog’liq bo’lgan his-tuyg’ularingiz to’g’risida ochiq gapiring; – noxush holatni tugatishga va kelajakda ularning oldini olishga yordam beradigan echimni taklif qilish.
Tavsiya etilgan texnik “Kek usuli” deb nomlanadi. Agar yuzingizga shirin tort tashlansa nima qilish kerak?
1. Dodge (iloji bo’lsa, bravo!).
2. To’liq tortni og’zingiz bilan tuting (o’sha og’zini ko’rsating!).
3. Uni orqaga tashlang (yoki undan qolgan kichik qismini …).
Biror narsani tishlab, qolganlari uchib ketishi yaxshiroq emasmi? Suhbatdoshning hushyorligini tinchlantirish va o’zaro tushunishga tayyorligingizni namoyish etish uchun sizga murojaat qilingan ba’zi bir bayonotlarni yoki xatti-harakatlarni faqat adolatli deb biling, sehrli so’zni unutmasdan, bu haqda ayting. Boshqalarning sizni sevmaslik huquqini samimiy hurmat qiling. Buning o’rniga ikkitadan ortiq jumlani ayting.
Ochiq tajovuz sharoitida: – Sizga necha marta oydan qulagan deb aytish mumkin?! – Ha, birinchi marta topshiriq menga tushunarsiz, garchi men er yuzida bo’lsam ham.
Hujumkor maslahatlar holatida: – Ba’zilarda shunday odob-axloq qoidalari borki, siz ularni beixtiyor ularni ota Karla yoki axlatda tarbiyalagan deb o’ylaysiz … – Ha, ba’zi odamlar bilan muomala qilishda shunday bo’lishi mumkin. Hamma ham bir-birining odob-axloqini yoqtirmaydi va barchaning bag’rikengligi etarli emas.
Ushbu qoidalar va uslublar uyushgan psixologik bosim sharoitida unchalik samarali bo’lmasligi aniq, ammo ular etarli darajada omon qolishga yoki noxush holatlarni biroz yumshatishga yordam beradi.
Manba:b17.ru
Izzattillo Islomov
