Tuyg’ular insonga qanday ta’sir qiladi?

An’anaviy tasnif tuyg’ularni ijobiy, ijobiy va salbiy, salbiyga ajratadi. Umuman olganda, bu to’g’ri va foydalidir, ammo ba’zi tushuntirishlarni talab qiladi. Tuyg’ularning o’zi ijobiy yoki salbiy emas, balki ularning xulq-atvoriga, inson faoliyatiga ta’siri, ular keltirib chiqaradigan oqibatlar darajasi, shuningdek ular yaratadigan taassurot.

Shunday qilib, u yoki bu hissiyotlar shaxsning ichki ichki jarayonlari va o’zaro yaqinlashadigan ijtimoiy muhit bilan o’zaro ta’sir jarayonlariga qanday ta’sir ko’rsatishiga, ya’ni uning moslashuviga qanchalik yordam berishi yoki xalaqit berishiga qarab ijobiy yoki salbiy deb tasniflanishi mumkin. ma’lum bir vaziyatda bo’lgan odam.

G’azab, qo’rquv va uyat kabi hissiyotlar ko’pincha salbiy yoki salbiy deb tasniflanadi. Shu bilan birga, ma’lumki, g’azablanish, masalan, shaxsiy qadr-qimmatini himoya qilish, shaxsiy daxlsizligini saqlash va ijtimoiy adolatsizlikni to’g’rilashga yordam beradi. Holbuki, g’azab yoki qo’rquvning asossiz, asossiz portlashlari bu his-tuyg’ularni boshdan kechirayotgan odam uchun ham, uning muhiti uchun ham salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.

Ammo quvonch xuddi yomon xulq-atvorga asoslangan bo’lsa yoki quvonchli tajriba haddan tashqari hayajon bilan bog’liq bo’lsa, xuddi shunday oqibatlarga olib kelishi mumkin. Qiziqish kabi bunday “ijobiy” tuyg’u turli xil faoliyat turlarini – jinsiy zo’ravonlikdan tortib, badiiy ijodga hamroh bo’lishi mumkin.

Biror kishi boshdan kechirgan tuyg’u qanday bo’lishidan qat’iy nazar – kuchli yoki deyarli ifoda etilmagan – bu har doim tanadagi fiziologik o’zgarishlarni keltirib chiqaradi va bu o’zgarishlar ba’zan shunchalik jiddiyki, ularni e’tiborsiz qoldirib bo’lmaydi. Albatta, yumshatilgan, noaniq his-tuyg’ular bilan badandagi o’zgarishlar unchalik sezilmaydi – xabardorlik chegarasiga etmasdan, ular ko’pincha e’tiborga olinmaydi.

Ammo bunday hisoblanmaydigan, osti ostidagi jarayonlarning tanasi uchun ahamiyatini inobatga olmaslik kerak: ostonadagi hissiyotga ta’sir qilish muddati juda uzoq bo’lishi mumkin. Kayfiyat odatda aynan mana shunday hissiyotlar ta’sirida shakllanadi. Uzoq muddatli salbiy his-tuyg’ular, hattoki o’rtacha intensivlik ham o’ta xavfli bo’lishi mumkin va oxir-oqibat, hatto jismoniy yoki ruhiy bezovtaliklarga ham duchor bo’ladi.

Neyrofiziologiyadagi tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, his-tuyg’ular va kayfiyat immunitet tizimiga ta’sir qiladi va kasalliklarga chidamliligini pasaytiradi. Agar odam uzoq vaqt davomida g’azab, xavotir yoki tushkunlikni boshdan kechirsa – hatto bu holat engil bo’lsa ham – u o’tkir nafas yo’llari infektsiyalari, gripp bilan kasallanish yoki ichak infektsiyasini yuqtirish ehtimoli yuqori. Har bir inson bu virusli kasalliklar ekanligini biladi, ammo bu kasalliklarning qo’zg’atuvchilari doimo tanada mavjud. Agar surunkali stress, uzoq muddatli salbiy his-tuyg’ular tajribasi immunitet tizimini susaytirsa, organizm ularni ko’payishi va kasallik keltirib chiqaradigan ta’sirlari uchun qulay zamin yaratadi.

Mana yana bir misol: oshqozon yarasi, o’n ikki barmoqli ichak yarasi va surunkali yarali kolit bilan og’rigan bemorlarning shaxsiy xususiyatlarini o’rganish shuni ko’rsatdiki, bu odamlarda xavotir, asabiylik, gipersotsial mehnatsevarlik, og’riqli burch hissi va axloqiy me’yorlarga rioya qilish xarakterlidir. Shubhasiz, o’ylash kerak bo’lgan narsa bor.

Shunday qilib, hissiyotlarning insonga ta’siri umumlashtiriladi, ammo har bir hissiyot o’ziga xos tarzda ishlaydi. Insonning xulq-atvori hissiyotlarga asoslangan bo’lib, ular insonning idrokini, fikrlash va intilishlarini faollashtiradi va tartibga soladi. Tuyg’ular atrofdagi dunyoni idrok qilishni qoraytirishi yoki uni yorqin ranglar bilan bo’yashi, fikrlar poezdini ijodkorlik yoki melankoli tomon burishi, harakatlarni engil va silliq yoki aksincha, beparvo qilishi mumkin.

Tuyg’ular hislar jarayonlariga bevosita ta’sir qiladi, odam sezgi yordamida olgan ma’lumotni filtrlaydi, uni keyinchalik qayta ishlash jarayoniga faol aralashadi.

Va nihoyat, ijobiy his-tuyg’ular jismoniy farovonlikka nisbatan ham, intellektual faoliyat samaradorligini oshirish nuqtai nazaridan ham qo’llaniladigan keng spektrdagi davolovchi kuchlarga to’la, ijobiy his-tuyg’ular bir qator konstruktiv psixologik xususiyatlarga, masalan, ishonchga, ijodkorlik, ijodiy sezgi.

Manba:b17.ru