Bir kuni, suhbatdan oldin, mendan test topshirishni so’rashdi. Bu to’rtta lotin harfiga ega bo’lgan onlayn so’rov edi. Men ularga qo’ng’iroq qildim va shundan keyin uchrashuv bo’lib o’tmadi, chunki “bunday kuchli etakchilik qobiliyati bilan jamoamizda ishlash qiyin bo’ladi”. Bu meni hech qachon ko’rmagan va eshitmagan odamning xulosasi edi. MBTI testi nima, u nima uchun bu qadar mashhur bo’ldi va unga ishonish mumkinmi?Keling, buni maqolada ko’rib chiqamiz.

Jungdan hozirgi kungacha

Hammasi o’tgan asrning 20-yillarida nashr etilgan Karl Jungning “Psixologik turlar” asari bilan boshlandi. U erda u odamlarni quyidagicha tasvirlab berdi:

• dunyoga munosabat,
• psixologik ko’rinishlar (fikrlash, his-tuyg’ular, hislar, sezgi).

Xo’sh, men yozgan va yozgan bo’lardim va agar ikkita qiz – Ketrin Briggs va Elizabet Mayers bo’lmaganida, hech kim bu kitob haqida ko’p o’ylamagan bo’lardi. Ikki uy bekasi, onasi va qizi Jungning tezislarini oldi, ularni odamlarni kuzatish tajribasi bilan birlashtirdi va 172 savoldan iborat testni ishlab chiqdi.

Anketa Ketrinning otasi o’sha paytda dekan bo’lgan Jorj Vashington kolleji talabalari uchun sinovdan o’tkazildi. Sinov o’zgartirildi va sezilarli darajada qisqartirildi. Va anketa Izabella yozish markazining hammuassisi bo’lganida to’liq foydalanildi .

Va 16personalities.com veb-sayti paydo bo’lganda , haqiqiy MBTI bumi boshlandi. Tipologiya hali ham ishga qabul qilishda, jamoaviy ruhni mustahkamlashda va hatto hayot sherigini tanlashda qo’llaniladi. Xo’sh, nima gap?

16 MBTI turlari

Yozish 4 ta dixotomiyaga asoslanadi (bir-birini istisno qiluvchi variantlar, asosan ikkita ekstremal).

Va birinchisi , energiya manbasidagi farq:

• extroverts (E) – uni tashqi tomondan chizish, sevgi harakatlari: “Keling, ziyofat uyushtiramiz”;
• introverts (I) – ichki resurslarni to’plash, qiymatni aks ettirish: “Uyda birga o’qish yaxshidir.”

MBTIda faqat ikkita tur mavjud, Jungning asl nusxasida esa yana ko’p. Misol uchun, u introvert nuqtai nazarga ega bo’lgan ekstrovertlarga va ekstrovert munosabatga ega bo’lgan introvertlarga ega. Biz modellarning situatsion tabiati haqida gapiramiz, bu, albatta, ancha aniqroqdir.

Ikkinchi dixotomiya dunyoni idrok etishga asoslanadi:

• hissiy (S) – hislar orqali o’rganing va tafsilotlarga alohida e’tibor bering: “Rose – tikanli”;
• intuitiv (N) – umumlashtiring va kontseptual tarzda o’ylab ko’ring: “Atirgul sevgi ramzidir.”

Uchinchi dixotomiya  qaror qabul qilish usuliga asoslanadi:

• mantiqchilar (T) – mantiqiylikka intilish: “Men faktlarni tahlil qildim va tanlov qildim”;
• to’ldiruvchilar (F) – his-tuyg’ularga va his-tuyg’ularga qaratilgan: “Men bu ish menga mos emasligini his qilaman.”

To’rtinchi dixotomiya hayotni tashkil qilishda:

• ratsional (J) – batafsil batafsil rejalarni yaxshi ko’radi: “Yanvar oyida biz yozgi ta’tilga chipta sotib olishimiz kerak”;
• o’z-o’zidan (P) – vaziyatga qarab harakat qiling: “Men hayotning sodir bo’lishiga ruxsat beraman.”

Ushbu mezonlarning turli kombinatsiyalari 16 turni beradi. Sinov har bir 4 ta harfning necha foizini ko’rsatadi. Va ushbu ma’lumotlarga asoslanib, taxmin qilish mumkin:

• kim bilan birga bo’lasiz va kim bilan bo’lmaysiz;
• Stress ostida o’zingizni qanday tutasiz?

Qulay, shunday emasmi? Hammasi yaxshi bo’lar edi, lekin Jungning o’zi uning tipologiyasi tasniflash uchun emas, balki umumlashtirish uchun yaxshi ekanligini, ya’ni unga asoslanib “tashxis qo’yish” mumkin emasligini ogohlantirdi.

MBTIni tanqid qilish

Qaysidir ma’noda, tipologiya quyidagi hollarda “to’sqinlik qiladi”:

• mas’uliyatni engillashtiradi (“U hissiy odam, undan keng ko’lamli tushunchalarni kutmang”);
• rivojlanishni cheklaydi (“Men hatto rejalashtirishni boshlamayman, bu menga berilmagan”);
• dasturlarning xatti-harakatlari (“Men to’ldiruvchiman, shuning uchun his-tuyg’ularimni tinglashim kerak”).

MBTI yetarli ilmiy asosga ega emasligi va vakillik namunasi emasligi uchun tanqid qilindi. Sinov o’tgan asrning o’rtalarida yaratilgan va shundan beri hayot o’zgardi va buni e’tiborsiz qoldirib bo’lmaydi.