Behruzbek Hamidov
Xarakterni shakllantirish xususiyatlari
Ko’pgina faylasuflarning fikriga ko’ra, inson allaqachon ma’lum bir xarakterga ega bo’lib tug’iladi, uni hayot davomida o’zgartirib bo’lmaydi. Biroq, hozirgi kunga qadar bu nazariya qo’llab-quvvatlanmaydi. Olimlar xarakterning shakllanishi bir umr davom etishi va boshqalarga, tarbiya va madaniyatga bog’liq bo’lishi mumkinligini isbotladilar. Ilmiy tadqiqotlarga ko’ra, shaxsning shakllanishiga quyidagilar ta’sir qiladi:
- jismoniy va mehnat ta’limi;
- madaniyat;
- axloqiy va estetik tarbiya.
Qahramon quyidagicha bo’lishi mumkin:
- Gipertimik – o’ta xushmuomala va baquvvat odam.
- Distimik – qaror qabul qilishda qiynaladigan pessimistik shaxslar.
- Qo’zg’aluvchan – bunday odamlar mojarolarda qatnashishni yaxshi ko’radilar va ular bilan muloqot qilish unchalik yoqimli emas.
- Qotib qolish – odam o’zini eng aqlli deb tasavvur qiladi va ko’pincha atrofdagilarga ma’ruza qiladi.
- Xavotirli – odam o’ziga ishonchsizlik bilan ajralib turadi va ziddiyatli vaziyatlardan ehtiyot bo’ladi.
- Ko’rgazmali odam – ochiqko’ngil, o’ziga ishongan va ikkiyuzlamachi odam.
- Og’zaki – bunday odam depressiyaga moyil va boshqalarga bog’liq.
- Masochistik – bunday odamlar juda sezgir va doimo biror narsadan azob chekishadi.
- Isterik – shuhratparast va takabbur odamlar.
- Shizoid – o’zini past baholash va his-tuyg’ularni nazorat qila olmaslik bilan tavsiflanadi.
- Psixopatik – bunday odamlar hukmronlik qilishni va nazorat qilishni xohlashadi.
- Narsisistik – o’ziga ishongan, mag’rur, tajovuzkor va qaysar odamlar.
Haqiqiy shaxs tushunchasi
Psixologiyada haqiqiylik haqiqiylikni anglatadi. Ya’ni, haqiqiy inson o’zining haqiqiy shaxsini ochib beradi. Olim Rojersning so’zlariga ko’ra, har bir inson faqat jamiyat uchun qurilgan hamma narsani buzish uchun haqiqiylikni orzu qiladi. Har bir inson bolaligidan itoatkor, yaxshi bo’lishga va o’z xohish-istaklariga e’tibor bermaslikka o’rgatilgani bunga yordam beradi.
Haqiqiy shaxslar voqelikni o’z g’oyalariga ko’ra idrok etadigan etuk odamlardir, lekin uzoqqa cho’zilgan emas. Bunday odamlar etiketkalash uchun ishlatilmaydi va eski tajribaga tayanmaydi. Haqiqiy shaxs:
- boshqa birovning o’rnini egallamaydi;
- burch va hukmronlikni o’z dunyoqarashidan ustun qo’ymaydi;
- ularning umidlarini qondirish uchun odamlarni xursand qilishga intilmaydi;
- mustaqil va o’z harakatlari uchun javobgarlikni o’z zimmasiga olishi mumkin;
- o’zini yagona deb hisoblaydi va o’ziga ishonadi.
Haqiqiylik kundalik hayotda muhim omil hisoblanadi. Haqiqiylikni rivojlantirish uchun o’zingizni qabul qilishni va o’z qarashlaringizga qarab harakat qilishni o’rganish, shuningdek, o’zingizni rivojlantirish va his-tuyg’ularingizni his-tuyg’ular bilan ifoda etishdan qo’rqmaslik muhimdir.
