Shaxsiyatning ijtimoiylashuvi: asosiy narsa haqida qisqacha

Shaxsning sotsializatsiyasi maxsus jarayonni nazarda tutadi, bu davrda inson ijtimoiy muhitda normal harakat qilishiga yordam beradigan qoidalar, me’yorlar, ko’nikmalar va bilimlarni bilish orqali jamiyatga qo’shiladi. Hayvonlarning xatti-harakatlarini instinkt bilan izohlash mumkin, ammo inson allaqachon to’liq hayot uchun ijtimoiylashishga muhtoj.

Ijtimoiylashuv: turlari va fazalarining xususiyatlari

Ijtimoiylashishni ikkita asosiy turga bo’lish mumkin:

• Boshlang’ich bosqich. U tug’ilishdan etuk shaxsgacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi. Ushbu turdagi ijtimoiylashuvning asosiy manbai – bu oila. Bola o’z ota-onasining xatti-harakatlari, ularning hayotga bo’lgan qarashlari printsipini qabul qiladi. Bu davrda do’stlar va maktab ham katta rol o’ynaydi.
• Ikkinchi bosqich. Bu erda ma’lum bir ijtimoiy o’zgarish kuzatilmoqda. Shaxsiyat ba’zi eski xulq-atvor modellarini yo’q qiladi va hayotga qaraydi, yangilarini o’rnatadi. Ushbu jarayon umr bo’yi davom etadi.

Shaxsiy sotsializatsiyaning asosiy bosqichlari sxemasi quyidagicha:

1. 1-bosqich davomida ijtimoiy me’yorlar va qadriyatlarni tushunish amalga oshiriladi. Shaxs ijtimoiy me’yorlarga mos kelishga harakat qiladi.
2. 2-bosqich o’zini o’zi amalga oshirish va shaxsiylashtirish bilan tavsiflanadi. Inson har qanday yo’l bilan jamiyatga ta’sir o’tkazishga harakat qiladi.
3. Uchinchi bosqich, shaxsning o’z qobiliyatlarini shakllantirishi va namoyon qilishi mumkin bo’lgan ma’lum bir guruhda ijtimoiylashishga harakat qilishi bilan ajralib turadi.

Shuningdek, ijtimoiy jarayon boshqa bosqichlarning o’tishini nazarda tutadi. Quyida batafsil ma’lumot.

Erikson shaxsiy sotsializatsiya rejasi

Mashhur psixolog E. Erikson ijtimoiylashuvning ba’zi bosqichlarini ajratib ko’rsatgan:

1. Chaqaloqlik davri (tug’ilishdan 1,5 yoshgacha). U jamiyatda asosiy ishonch tuyg’usini shakllantirish bilan ajralib turadi. Asosiy rol onaga yuklangan, u bilan muloqot etarli bo’lishi kerak.
2. Erta bolalik davri (1,5 yoshdan 4 yoshgacha). Ayni paytda chaqaloqning mustaqilligini shakllantirish sodir bo’ladi. U allaqachon yurib, o’yinchoqlarini qo’yib yuborgan va hokazo.
3. Bolalik davri (4 yoshdan 6 yoshgacha). O’yinlar davomida tashabbuskorlik va topqirlik, xotira, ijodiy mayl va mantiq rivojlanadi. Bola o’z dunyoqarashini kengaytiradi.
4. Boshlang’ich maktab yoshi davri (6 yoshdan 11 yoshgacha). Ushbu tur nafaqat ota-onalar ishtirokida, balki maktab ham tengdoshlari bilan muloqotda katta rol o’ynaydi. Ta’lim jarayonidagi yutuqlar yoki muvaffaqiyatsizliklar shaxsning kelajakdagi rivojlanishiga ta’sir qilishi mumkin.
5. O’smirlik davri (11 yoshdan 20 yoshgacha). Ushbu bosqichda shaxsning asosiy tashvishi uning jamiyat nazariga qanday qarashidir. Bunga qisman jinsiy rivojlanish ta’sir qiladi. O’smir o’z kasbini tanlashi va o’z kasbini topishi kerak.
6. O’smirlik davri (21 yoshdan 25 yoshgacha). Odamlar hayot sherigi topish bilan ovora, boshqalar bilan, xususan o’zlarining ijtimoiy guruhidan faolroq muloqot qilishni boshlaydilar.
7. Voyaga etish bosqichi (25 yoshdan 55-60 yoshgacha). Inson o’zi yaxshi ko’rgan narsani qiladi. Boshqalar bilan munosabatlarni o’rnatish, ayniqsa bolalar uchun alohida ahamiyatga ega.
8. Qarilik davri (55-60 yoshdan vafotigacha). Bu vaqtda odamlar o’z hayotlarini qayta ko’rib chiqadilar va o’tmish haqida o’ylashadi. Inson o’z vaqti tugashga yaqinlashayotganini tushunadi. Shu sababli, u atrofidagi dunyodan chekinishi mumkin.

Manba: Blog.wikium.ru