Behruzbek Hamidov
Sizning miyangiz qachon eng yaxshi shaklga kelganini so’rashganda, ko’p odamlar xuddi shunday javob berishadi. Ko’pincha javobning mohiyati shundan iborat: aniq hozir emas, eng yaxshi paytlar o’tmishda. Eng qizig’i, yoshidan qat’i nazar, odamlar eng yaxshi yillar “o’tib ketganidan” 10-20 yil o’tdi, deyishadi. Miyaning faoliyati qaysi yoshda yuqori va u qachon eng yaxshi intellektual shaklga ega?
Kognitiv tadqiqotlar
Ilgari eksperimentlar asosan talabalar va qariyalarga tegishli bo’lib, olimlar kamdan-kam o’rta yoshdagi odamlarni jalb qilishda muvaffaqiyat qozonishgan. Internet paydo bo’lishi bilan hamma narsa o’zgardi, tadqiqotlar osonlashdi va auditoriya kengaydi.
Garvard tadqiqotchilari Joshua Xartshorn va Laura Germin har kim bir necha daqiqada topshirishi mumkin bo’lgan onlayn testlarni joylashtirdilar. Bir necha yillar davomida ular ma’lumot to’plashdi va sinovdan o’tganlar soni 3 milliondan oshdi.
Birinchi kashfiyot shundaki, yuzlarni aniqlash qobiliyati 30 yoshgacha yaxshilanadi, so’ngra zaiflashadi. Bu mobil intellektning rivojlanish cho’qqisi (mantiq yordamida muammolarni hal qilishga yordam beradigan) o’spirinlik davrida sodir bo’ladi degan nazariyani rad etdi.
Miya necha yoshda rivojlanadi?
Olimlar hayot davomida biz miya ajoyib shaklga ega bo’lgan onlarni boshdan kechirayotganimizni aniqladilar. 50 ming respondent tanlab olindi va test natijalariga ko’ra, turli xil xususiyatlarning rivojlanish cho’qqilari butun umr davomida teng ravishda taqsimlanadi. Masalan:
- yangi ma’lumotlarni yodlash eng yaxshi 18-19 yoshda bo’ladi va shundan keyin bu funktsiya zaiflashadi;
- qisqa muddatli xotiraning rivojlanishi 25 yoshga qadar sodir bo’ladi, 35 yoshgacha u aniqlanadi va keyin zaiflasha boshlaydi;
- boshqalarning his-tuyg’ularini o’qish eng yaxshi 40-50 yil ichida sodir bo’ladi;
- lug’at rivojlanishining eng yuqori cho’qqisi 60-70 yillarga to’g’ri keladi.
O’sib borayotgan miya juda katta afzalliklarga ega – ta’sirchan bilim va tajriba do’koni. Shuning uchun, agar siz eng yaxshi yillar sizning orqangizda deb o’ylasangiz, unda siz adashgan bo’lishingiz mumkin. O’ylab ko’ring, bundan 10-20 yil oldin hozirgi qilayotgan ishingizni shunchalik mohirlik bilan qila olasizmi?
Katta yoshdagi miyaning rivojlanishi doimiy ravishda sodir bo’ladi. Shu bilan birga, keksa yoshda, miyaning ishi salbiy fikrlarning kamroq joylashtirilishi bilan ajralib turadi. Ko’p yillik hayot davomida to’plangan ko’plab yoqimli daqiqalar, salbiyning kuchayishiga yo’l qo’ymaydi.
Hartshorne va Hermine tadqiqotlarini davom ettirmoqdalar va individual xususiyatlar va umuman miya faoliyatining boshqa sirlari tez orada oshkor bo’lishi mumkin. Ehtimol, olimlar yaqinda miyada yosh o’zgarishi bilan yuz beradigan o’zgarishlar bizning hayotimizga qanday ta’sir qilishini tushunishlari mumkin. Ammo aniq aytishimiz mumkinki, miya uchun eng yaxshi yosh shunchaki mavjud emas.
Hayotning turli davrlaridagi odamlar turli xil intellektual vazifalarni engishadi. Ba’zi bilim qobiliyatlari susayganda, boshqalari eng yuqori darajaga intiladi. Shu sababli, biz butun hayotimiz davomida yangi narsalarni muvaffaqiyatli o’rganishimiz va yaxshi natijalarga erishishimiz mumkin. Eng muhimi, miyani keraksiz ma’lumotlar bilan ovutmaslik, unga muntazam ravishda qiziqarli jumboqlarni tashlash va bilimga intilish.
Manba:Blog.wikium.ru
Izzattillo Islomov
