Izzattillo Islomov
Kognitiv jarayonlar ma’lum ma’lumotlarni qabul qilish, saqlash va ko’paytirish uchun javobgardir. Bularga insonning intellektual qobiliyatlari, uning iste’dodi kiradi.
Kognitiv jarayonlar:
- shaxsning yaxlitligi uchun mas’ul bo’lgan va eski voqealarni ko’paytirishga yordam beradigan xotira;
- biron bir narsani idrok etishga yo’naltirilgan e’tibor;
- atrofdagi dunyoni va alohida ob’ektlarni idrok etish yoki sub’ektiv tushunish;
- ba’zi bir hodisalar to’g’risida bilim olishga imkon beradigan fikrlash;
- tasavvur, bu shaxsning obrazini, maqsadlarini va boshqa vakilliklarini yaratishni o’z ichiga oladi;
- nutq, uning yordamida odamlar ma’lumotni qabul qiladilar va ko’paytiradilar;
- aniq ob’ektlar sifatini aks ettirish yoki ongda aks ettirish;
- hislar va odamning atrofdagi hodisalarni, narsalarni his qilish qobiliyati.
Kattalar va bolalarda bilish jarayonlarini qanday rivojlantirish mumkin?
Turli yoshdagi kognitiv jarayonlarni yaxshiroq tushunish uchun psixologik amaliyotda maxsus testlardan foydalaniladi. Bunday testlar yoshga qarab ajratiladi:
- 3 yoshdan 6 yoshgacha bo’lgan bolalar uchun;
- 7 yoshdan 16 yoshgacha bo’lgan maktab o’quvchilari uchun;
- kattalar uchun.
Kognitiv faoliyatning qaysi darajasida bo’lishingizdan qat’i nazar, siz doimo mashq qilishingiz kerak. Quyida siz bilim jarayonlarini rivojlantirishga qaratilgan asosiy mashqlar bilan tanishishingiz mumkin.
- Xotira. Xotiraning normal ishlashi uchun har kuni o’tgan kunni eslash uchun vaqt ajratishingiz kerak, bularni kundalikka batafsil yozib olish tavsiya etiladi.
- Diqqat. Qiyin qo’shiqni baland ovozda ijro eting va so’zlarni yodlashga harakat qiling, so’ngra so’zlar deyarli tushunarsiz bo’lganda ovoz balandligini minimal darajaga tushiring. Keyin yana balandroq qilishni boshlang.
- Idrok. Ushbu mashq uchun siz biron bir kompaniyada to’planib, bir vaqtning o’zida suhbatni boshlashingiz, ma’lum bir suhbatdoshning so’zlarini chiqarishga harakat qilishingiz kerak.
- Fikrlash. O’zingiz uchun 3 ta mavzuni tanlang, so’ngra har biri haqida 3 daqiqa davomida o’zingizni o’ylab ko’ring.
- Xayol. Istalgan kitob yoki jurnalda tasodifiy 10 dan 15 tagacha so’zlarni tanlang va ushbu so’zlarni birlashtirib, qandaydir mantiqiy kichik hikoyani to’plashga harakat qiling.
- Nutq. Nutqni rivojlantirish uchun siz hikoyani tanlashingiz, bolaga o’qib berishingiz va keyin uni qayta aytib berishingizni so’rashingiz mumkin. Yosh bolalar uchun so’z o’yini mos keladi.
- Vakillik. Taqdimotni rivojlantirish uchun jumboq va konstruktorlarni yig’ishga ko’p vaqt ajratish tavsiya etiladi. Ushbu mashg’ulot nafaqat bolalar uchun, balki kattalar uchun ham javob beradi.
- Tuyg’u. Daraxtni tashqi ko’rinishini, rangini va balandligini baholab, uni derazadan kuzatib boring. Keyin uni boshqa daraxtlar bilan taqqoslang. Bundan tashqari, bir nechta lazzatlarni tanlab, ularni birma-bir tatib ko’rish orqali o’zingizning lazzat hislaringizni shirinliklar yordamida sinab ko’rishingiz mumkin.
Manba: Blog.wikium.ru
Behruzbek Hamidov
