Axloqiy tamoyillar – bu inson yoshligidan o’rganadigan jamiyatda amal qiladigan qoidalar to’plamidir. Shuni ta’kidlash kerakki, har bir inson hayotining turli bosqichlarida axloqiy rivojlanishning bir necha bosqichlarini bosib o’tadi va uning axloqiy tamoyillari ko’plab tashqi omillar ta’sirida o’zgarishi mumkin. Bu hayotda to’g’ri yo’lni tanlashga va hayotimiz davomida vijdonimizga muvofiq qaror qabul qilishga ta’sir ko’rsatishga imkon beradigan axloqiy tamoyillar. Normativ ma’noda axloqiy tamoyillar – axloqiy jihatdan ijobiy qarashlarni, shaxsiy naqshlarni afzal ko’rish va postulyatsiya qilish, yaxshilikni yovuzlikdan, haqiqatni yolg’ondan tanlash.

21-asrdagi odamlar odatda qabul qilingan me’yorlar va buyruqlarni e’tiborsiz qoldiradilar. Zamonaviy jamiyat ko’plab axloqiy qonunlarni dalilsiz, faqat imon asosida qabul qilishdan bosh tortmoqda. Biroq, Muqaddas Kitobning o’nta amri hozirgi kungacha dolzarb bo’lib qolmoqda va hatto mantiqiy axloq tarafdorlari tomonidan inkor etilmaydi. Zamonaviy odam axloqiy tamoyillarga muhtoj emasligini tez-tez eshitamiz. Haqiqatan ham shundaymi?

Axloqiy tamoyillar qadriyatlar tizimini to’g’ri shakllantiradi. Inson yaxshilik va yomonlik haqida tasavvurga ega bo’lsagina, u qadriyatlar iyerarxiyasini o’rnatishi va hayotda o’zi uchun eng muhim va ustuvor bo’lgan narsani aniqlay oladi. Aynan axloqiy tamoyillar jamiyatdagi tartibni belgilaydi va har birimizga individual ravishda xavfsizlik hissi beradi. Axloqiy tamoyillarga ega bo’lgan odam istalmagan xatti-harakatlarga qarshi tura oladi, uning so’zlari, harakatlari, qarorlari va ishlarining oqibatlarini bashorat qiladi.

Axloqning asosiy funktsiyalari

Axloq muayyan funktsiyalarni bajaradi:

• odatdagi va muhim ijtimoiy vaziyatlarda xatti-harakatlarni tartibga soladi va odamlarning harakatlarini baholaydi;
• hayotga oid ko’rsatmalarni belgilaydi va inson xulq-atvorining ma’lum bir modelini ishlab chiqadi;
• tashqi nazoratsiz insoniy qadriyatlarni va dunyoqarashni shakllantirishga hissa qo’shadi.

Axloqning asosiy vazifasi insonni mehribon qilishdir, shunda uning harakatlari ongli va erkinroq bo’ladi.

Asosiy axloqiy tamoyillar

“Axloqiy tamoyillar” tushunchasi inson xulq-atvorida nima to’g’ri va noto’g’riligini aniqlash mezonlarini anglatadi. Bu hayotning turli sohalarida axloqiy me’yorlarga rioya qilish haqida.

Dunyo bo’ylab odamlar bir xil ijtimoiy muammolarga duch kelishadi va ularni hal qilish uchun o’xshash axloqiy tamoyillardan foydalanadilar. Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, kengash bo’ylab madaniyatlar bo’ylab ishlaydigan asosiy printsiplar mavjud:

• Yaqin munosabatlarga bo’lgan alohida ehtiyoj oilaga g’amxo’rlik qilishni talab qiladi. Boshqalar bilan ishlashning afzalliklari odamlarni guruhlar tuzishga undaydi va ular birdamlik va sadoqatni qadrlashadi.
• Ijtimoiy almashinish boshqalarga bo’lgan ishonchni yoki o’zaro yordamni talab qiladi va vaziyatga qarab, u aybdorlik, minnatdorchilik, yomonlikni to’g’irlash va kechirish istagi paydo bo’ladi.
• Mojaroni hal qilish jasorat, jasorat va saxovat, mulk huquqlarini hurmat qilish, shuningdek resurslarni adolatli taqsimlash bilan bog’liq.

Axloqiy tamoyillarning etishmasligi

Faylasuf Diogen o’z vaqtida bitta solih odamni topmagan. Yigirma besh asrda, yuqori darajada rivojlangan texnologiyalar va tezkor axborot oqimi davrida, axloqiy tamoyillarga qat’iy amal qiladigan odamni topish mumkinmi?

Axloqiy tamoyillarning mutlaq yo’qligi mumkin emas. Har bir aqlli odam nima qilish mumkin va nima mumkin emasligi haqida tasavvurga ega. Agar ushbu tushuncha ma’lum bir jamiyatda umumiy qabul qilingan axloqiy me’yorlarga mos kelmasa, u axloqsiz shaxs deb ataladi. Bundan tashqari, agar shaxs o’z shaxsiyatini rivojlantirishni, maqsadlarni belgilashni va ba’zi ko’rsatmalarga rioya qilishni to’xtatsa, u asta-sekin tanazzulga uchraydi va o’zini past darajadagi shaxs sifatida his qila boshlaydi. 

Manba: Blog.wikium.ru