Behruzbek Hamidov
Odamlar qarorlar qabul qilishadi va vaziyatlarga o’z qadriyatlari prizmasi orqali munosabatda bo’lishadi. Hayotiy qadriyatlar bizni qaror qabul qilishga yordam beradi, bizni rag’batlantiradi, bizni baxtli qiladi.
Bizning hissiy farovonligimiz, ambitsiyamiz, motivatsiya va umumiy baxt bizning asosiy qadriyatlarimizga asoslangan. Biz qadriyatlarni boshqarganimizda hayotdan mamnuniyatni his qilamiz, ammo ular yo’q bo’lsa, biz o’zimizni adashgan deb bilamiz. Shuning uchun biz o’z qadriyatlarimizdan xabardor bo’lishimiz va hayotimizning barcha jabhalarida ularga rioya qilish uchun ishlashimiz juda muhimdir.
Nima uchun hayotiy qadriyatlar kerak?
Inson aqlli va ongli mavjudot sifatida hayotning jismoniy, aqliy, ma’naviy va ijtimoiy sohalari bilan bog’liq ba’zi qadriyatlarga intiladi. Ular insonga har tomonlama rivojlanishiga va hayotiy orzularini ro’yobga chiqarishga imkon beradi. Qadriyatlar odamlarga va narsalarga bo’lgan munosabatimizni belgilaydi. Ular hissiy holatlarni aks ettiradi va o’z qadr-qimmatiga ta’sir qiladi. Hayotiy qadriyatlar, ularning tizimlari va ierarxiyasi masalasi psixika va inson xulq-atvorini tushunishga urinishlarning markaziy mavzusi, shuningdek, ko’plab ijtimoiy fanlarning, shu jumladan psixologiyaning tadqiqot mavzusidir.
Insonning individual va ijtimoiy rivojlanishi jarayonida hayotiy qadriyatlarning funktsiyalariga quyidagilar kiradi.
- Ehtiyojlarni qondirishni tartibga solish. Qadriyatlar ehtiyojlarni va ularni qondirish usulini belgilaydi – ular qanday ehtiyojlarni va qanday tartibda qondirilishi kerakligini hal qilishda yordam beradi.
- Uzoq maqsadlarni va ularni amalga oshirish usullarini tanlashga, ya’ni hayot rejalariga ta’sir.
- Insonning o’zini qadrlashiga ta’sir qilish va uning harakatlari natijalarini baholash – uning yutuqlaridan qoniqish yoki norozilik.
Hayotiy qadriyatlarning ta’rifi
“Hayotiy qadriyatlar” tushunchasiga aniq ta’rif berish oson ish emas. Hayotiy qadriyatlar aksiologiyaning asosiy toifasini (qadriyatlar haqidagi fanni) ifodalaydi, deb odatda qabul qilinadi. Bu shaxs va jamiyat uchun muhim va qadrli, istakka loyiq, ijobiy tajriba bilan birlashtirilgan va shu bilan birga inson intilishlarining maqsadini ifodalaydigan hamma narsa. Oddiy qilib aytganda, qiymat – bu istak ob’ekti, inson xohlagan narsa va uning hayotining maqsadi.
Bizning qadriyatlar tizimimiz bizning shaxsiyatimizni shakllantiradi. Qadriyatlar odamlarga va narsalarga bo’lgan munosabatni belgilaydi, hissiy holatga va o’z qadr-qimmatiga ta’sir qiladi. Qadriyatlar, ularning hayotdagi mazmuni va ierarxiyasi haqida o’ylab, o’zingizni, reaktsiyalaringizni va harakatlaringizni tushunishga yaqinlashasiz.
Qadriyatlar iyerarxiyasi
Odamlar ehtiyojlar va qadriyatlarning o’ziga xos iyerarxiyasini yaratadilar. Bitta odam o’z farovonligini va u bilan bog’liq qadriyatlarni birinchi o’ringa qo’yadi. Boshqa bir kishi uchun eng yuqori qiymat oilaning farovonligi va farovonligi yoki, masalan, tabiat sirlarini bilishdir. Shaxsiy qiymat tizimlari hayot jarayonida o’zgarishlarga uchraydi.
Hayotiy qadriyatlarga ega bo’lganlar uchun shaxsiy imtiyozlar inkor etilmaydi:
- hayotimizga bizning baxtimiz va muvaffaqiyat tuyg’usi manbai bo’lgan ma’no bering;
- odamlar bilan munosabatlarda qo’llanma bo’lib xizmat qiladi va shaxslararo muloqotning muhim elementi hisoblanadi;
- to’g’ri qarorlarni qabul qilishni osonlashtiring;
- ruhiy tushkunlikka tushadigan tashqi ta’sirlardan himoya qilish;
- ichki uyg’unlikni ta’minlash.
Inson hayoti qadriyatlarni amalga oshirish jarayonidir. Inson erkin inson sifatida qadriyatlarni o’zi tanlaydi, o’zi uchun nima muhimligini belgilaydi va maqsaddir. U tomonidan qabul qilingan qadriyatlar tizimi unga hayot mazmunini beradi.
Manba: blog.wikium.ru
Izzattillo Islomov
