Behruzbek Hamidov
Nega kollej bitiruvchisi birinchi kurs talabalaridan farq qiladi? Nega bir necha yil o’tgach, tashkilot xodimi yangi zarb qilingan aspirantni endi ko’ra olmaydi? Bu xuddi shu odamga o’xshaydi, lekin unga nima bo’ladi?
Bu va boshqa savollarga gumanistik psixologiya nazariyasi javob beradi. Aytgancha, yaqinda u o’zining yuz yilligini nishonlaydi – fan XX asr o’rtalarida tug’ilgan va birinchi konferentsiya 1964 yilda novatorlar tomonidan o’tkazilgan. Gumanistik psixologiya nima? Buni tushunish uchun uning asosiy tamoyillarini tahlil qilaylik.
Doimiy rivojlanish
Ilm-fandagi eng “insonparvar” yo’nalish vakillari inson doimiy ravishda – aslida butun hayoti – bo’lish jarayonida bo’lishiga ishonishadi (shuning uchun o’sha talaba shu qadar o’zgarib ketadi). Va agar kimdir rozi bo’lmasa va rivojlanmasa, u eng qimmatli narsani yo’qotadi – hayotning mazmuni, uning har bir daqiqasi iloji boricha boy bo’lishi kerak.
Idrokning sub’ektivligi
Gumanist psixologlar, shaxs uchun mavjud bo’lgan yagona “haqiqat” juda va juda sub’ektiv ekanligiga aminlar. Har qanday nazariyotchilar nima deyishidan qat’iy nazar, dunyoda tajribadan ko’ra qimmatroq narsa yo’q. Va har bir inson uchun ushbu tajribaning ma’nosi so’z bilan aytganda mumkin emas. Gumanizm psixologiyasining asoschisi Ibrohim Maslou: “Tajribani hech narsa o’rnini bosa olmaydi”, deb aytgan va uning izdoshlari uning so’zlarini juda ko’p keltirishgan.
Halollik tushunchasi
Xuddi shu Maslou psixologlar ko’p o’nlab yillar davomida inson hayotidagi individual voqealarni yaxshilab tahlil qilishga urinishganini, ammo ularning yaxlitligi e’tibordan chetda qolganligini payqadi. Darhaqiqat, ular butun o’tloqni emas, balki gullarni o’rganayotgan edilar.
Maslow va uning izdoshlari, butunlik har doim uning qismlari yig’indisidan kattaroq ekaniga aminlar.
Ijod
Har bir shaxs ijodkor, – deydi yo’nalish vakillari. Ijodkorlik har birimizga tug’ilishdan xosdir. Ammo atrof-muhit ko’pincha bu talablarni bo’g’ib qo’yadi – masalan, ta’lim tizimi ko’pincha “qo’llarni uradi”.
Ichki tabiat
Gumanistik psixologlar Freyd va uning tarafdorlari bilan qizg’in bahslashdilar. Psixoanaliz, agar inson o’z kuchida bo’lgan behush kuchlarni boshqarmasa, u atrofdagilarni yoki o’zini yo’q qiladi, deb hisoblaydi.
Gumanistik psixologiyada tabiatan ijobiy kuchlar har bir insonda o’z-o’zini anglashga erishish uchun xosdir, deb ishoniladi. Va tajovuzkorlik va odamlarda “o’tirish” har qanday qorong’ulik umidsizlik, ularning ehtiyojlarini qondira olmaslik oqibatidir.
Hayotning mazmunini izlash
Avstriyalik psixolog va psixiatr Viktor Frankl gumanistik psixologiyani logoterapiya tushunchasi bilan mustahkamladi: unda hayot mazmunini izlash shaxsni rivojlantirishning dvigateli ekanligi aytilgan. Odam bu savolni to’g’ridan-to’g’ri shakllantirmasligi ham mumkin. Ammo shu bilan birga u unga o’z harakatlari bilan javob beradi.
Shu bilan birga, qadriyatlar har bir inson uchun ma’no rolini o’ynaydi. Olimning fikriga ko’ra, ularning uch turi mavjud: ijodkorlikning qiymati (hamma narsa mehnatga asoslangan), tajribalar (muhabbat va boshqa barcha narsalar) va hayotiy pozitsiya (inson uni ongli ravishda tanlaydi va qiyin daqiqalarda unga ergashadi).
Gumanistik psixologiyaga tegishli usullar
1971 yilda tadqiqotchi S.Peterson “Shaxsiy o’sish yo’llari katalogini” ishlab chiqdi – o’sha paytda u insoniyatning tub-tubini o’rganish uchun to’rtta usulga ega edi. Ular orasida art terapiya (rasm, musiqa, raqs), vizualizatsiya, yoga va meditatsiya, gestalt terapiyasi, tranzaktsion tahlil, psixodrama va ekzistensial psixoterapiya mavjud.
Albatta, bu aysbergning faqat bir uchi – umumiy ma’noda insonparvarlik psixologiyasining portreti va ushbu fan o’rganadigan narsalarning xulosasi. Agar siz inson tabiatan yaxshi va mehribon ekanligiga amin bo’lsangiz, demak siz bu dunyoni yaxshi tomonga o’zgartirishingiz mumkin.
Manba:blog.wikium.ru
Izzattillo Islomov
